آثار تربت سرور شهيدان (ع) از منظر روايات و فقيهان

قیام  سرور شهیدان  امام  حسین  (ع) از جنبه های  گوناگون  در تاریخ  بشر بی  نظیراست . از جمله  از منظر آثار و بركات  هرچه  بر زمان  می گذرد ثمرات  و نتایج  آن  بیشتر آشكارمی شود. نهضت  كربلا نه  تنها در طول  تاریخ  الگو و سرمشق  پیروان  و عاشقان  آن  حضرت بوده  بلكه  بسیاری  از حركت های  آزادی  بخش  جهان  متأثر از آن  بوده  تا آن  جا كه  گاندی رهبر استقلال  هندوستان  بر این  امر افتخار می كند.

در عصر حاضر بنیان گذار نظام  جمهوری  اسلامی ، رهبر بزرگ ترین  انقلاب  درسده های  اخیر افتخار دارد كه  پیرو و یكی  از شاگردان  مكتب  حسین  است .

در بركات  و آثار قیام  عاشورا همین  بس  كه  دین  اسلام ، محمدی  الحدوث  وحسینی  البقاست . افزون  بر آثار وجودی  و بركات  انقلاب  آن  حضرت ، در هرچه  منتسب  به ایشان  است  آثار و ثمرات  زیادی  نهفته  شده  از جمله  در تربت  آن  حضرت  از این  رو درفرهنگ  غنی  و پر شور شیعی  زندگی  را با تبرك  جستن  بر آب  فراتش  آغاز و با همراهی تربت  پاكش  به  پایان  می رسانند.

این  نوشته  كه  به  مناسبت  سال  عزت  و افتخار حسینی  و فراخوان  مقاله  از سوی مجمع  جهانی  اهل  بیت  (ع) قلمی  می شود نیم  نگاهی  دارد به  یكی  از عنوان های  اعلان شده  (تربت  امام  حسین  (ع) و قداست  و شفابخشی  آن ). پیش  از آغاز بحث ، توجه  به نكته های  ذیل  ضروری  است :

1ـ همان گونه  كه  در عنوان  مقاله  آمده  است  این  نوشته  آثار و بركات  تربت سیدالشهدا را از منظر روایات  و اقوال  فقها بررسی  می كند، از این  رو در هر موضوعی  برخی از روایات  ونظر فقها ذكر شده  است  و از آن جا كه  نقد و بررسی  تفصیلی  تمامی  روایات  واقوال  به  طول  می انجامد به  ذكر یكی  دو مورد بسنده  شده  است .

2ـ استدلال  به  روایات  برای  حكم  به  استحباب  از باب  قاعده  تسامح  در ادلة  سنن است  كه  پس  از این  اشاره  می شود.

3ـ تحصیل  آثار و بركات  مستفاد از روایات  نیازمند عوامل  مختلفی  است ؛ به عبارت  دیگر تربت  سیدالشهدا به  منزلة  مقتضی  برای  آثار مذكور در روایات  است ؛ پرواضح  است  جهت  به  فضیلت  رسیدن  این  مقتضی  باید شرایط  دیگر موجود و موانع  نیزمفقود باشد.

4ـ اصل  بر این  است  كه  خوردن  خاك  حرام  است  و تربت  سیدالشهدا استثنا شده است .

5ـ مطالب  فراوانی  در ارتباط  با این  موضوع  سزاوار رسیدگی  است  كه  از حوصله  این نوشته  خارج  است . در پایان  این  مقال  به  چند مورد هم  اشاره  خواهد شد.

قاعدة  تسامح  در ادّلة  سنن

همان گونه  كه  پیش  از این  اشاره  شد مبنای  استدلال  به  این  روایات  بر استحباب قاعده  تسامح  در ادلّة  سنن  است . مباحث  و مطالب  این  قاعده  فراوان  است  و از حوصله  این نوشته  خارج  است ، به  گونه  اجمال  مطالبی  گفته  می شود:

1ـ روایات  دال  بر این  قاعده  زیاد است ، شیخ  انصاری  در این  باره  می نویسد:

روایات  در این  باره ، مستفیضه  است  و دور نیست  ادعای  تواتر معنوی  شود.

2ـ این  روایات  مورد قبول  و عمل  بزرگان  فقهی  واقع  شده  است  شیخ  انصاری می نویسد:

این  دسته  از روایات  افزون  بر این  كه  بعضی  از آن ها از نظر سند صحیح  است .فقهای  بزرگ  آنها را تلقی  به  قبول  كرده اند.

3ـ از نظر مدلول  روایات  نظرات  مختلفی  اظهار شده  است  از جمله :

الف  ـ مدلول  روایات  عبارت  است : از ترتّب  ثواب  بر عمل  به  این  روایات  اعم  ازاین كه  قصد ثواب  باشد و یا نباشد.

ب  ـ مدلول  روایات ، ترتّب  ثواب  است  بر عمل  به  این  روایات  به  شرط  قصد ثواب .

ج  ـ مستفاد از روایات ، حجیت  روایات  ضعیف  السند در مورد حكم  به استحباب است .

د ـ مستفاد از روایات ، استحباب  نفس  عملی  است  كه  مدلول  روایات  می باشد.

ه ـ مدلول  روایات  استحباب  عملی  است  كه  مدلول  روایات  است  به  شرط  و قید بلوغ ثواب .

در هر صورت  طبق  هریك  از این  مبانی  سه  گانه  اخیر استدلال  به  استحباب  به  این روایات  صحیح  است .

1ـ حرمت  اهانت

مدفن  شهید با ارزش  و تربت  شهید الهام  بخش  حریت ، رادمردی ، ایثار و ازخودگذشتگی  است . تربت  سیدالشهدا در میان  تمامی  خاك ها از امتیاز و برتری  برخورداراست ، زیرا با خون  خدا (ثارالله ) آمیخته  و عجین  شده  است ؛ از این  رو، جای  شگفتی  نیست كه  خداوند ارزش  و عظمتی  زیاد بدان  بدهد تا آن  جا كه  شفای  درد دردمندان ، محل  سجودعاشقان  و عارفان ، موجب  در امان  ماندن  جان  و مال  مسافران ، سبب  آرامش  و آمرزش مردگان  و بركت  زندگی  نوزادان  قرار گیرد.

از این  رو، بدیهی  است  كه  از منظر فقه  اهانت  به  آن  حرام  و هر كاری  كه  از آن بی احترامی  انتزاع  شود، جایز نباشد.

روایات  در این باره  بسیار است ؛ در كتاب  شریف  جامع  احادیث  الشیعه  بابی  را با نام «حرمة  التوهین  بتربة  قبر الحسین  و ماورد فی  عقوبة  من  وهَّنه''''ا» منعقد كرده  است . و درآن ، حدیث  طولانی  را گزارش  كرده  مبنی  بر این  كه  شخصی  به  جهت  بی  احترامی  به  تربت سیدالشهدا گرفتار عذاب  و آتش  الهی  شده  است .

فقها نیز فتوا به  حرمت  اهانت  به  تربت  سیدالشهدا داده اند؛ از جمله ، صاحب  عروة می فرماید: «پاك  كردن  نجاست  از تربت  امام  حسین  واجب  است ... و نجس  كردن  آن حرام  است  و فرقی  در این  كه  تربت  از قبر شریف  برداشته  شود و یا از خارج  قبر نیست ».

فقیهانی  كه  بر عروه  حاشیه  دارند این  مسئله  را پذیرفته  و بر آن  حاشیه  نزده اند.

2 ـ استحباب  برداشتن  كام  نوزادان

در فرهنگ  عمومی  ابتدا و آغاز هر كاری  از ارزش  و اهمیت  دو چندانی برخورداراست .

روایات  فراوانی  از ائمه  : گزارش  شده ، مبنی  بر این  كه  كام  نوزادان  را در ابتدای زندگی  با تربت  سیدالشهدا تبرك  كنید؛ از جمله : «عن  الحسین  بن  ابی  العلاء قال  سمعت ابا عبدالله  (ع) یقول : حنكّوا اولادكم  بتربة  الحسین  (ع) فانها امان ؛ حسین  پسر ابی  علامی گوید، شنیدم  امام  صادق  (ع) می فرمود: كام  فرزندانتان  را با تربت  سیدالشهدا بر دارید،زیرا تربت  آن  حضرت  سبب  در امان  بودن  است .»

صاحب  وسائل  الشیعه  بابی  را تحت  عنوان  «استحباب  الاستشفاء بتربة الحسین  (ع) ... و تحنیك  الاولاد...» گشوده  و در آن  چهار روایت  آورده  است .

فقها نیز بر اساس  این  روایات  فرموده اند، برداشتن  كام  نوزادان  با تربت  سیدالشهدامستحب  است . محقق  حلی  در مقام  تبیین  مستحبات  به  اولاد می نویسد: «و تحنیكه  بماءالفرات  و بتربة  الحسین  (ع) ؛ مستحب  است  كام  نوزادان  با آب  فرات  و تربت  سیدالشهدابرداشته  شود.»

پس  از محقق  حلی ، دیگر فقها از جمله  شیخ  انصاری  یكی  از مستحبات  دربارة اولاد را تحنیك  با آب  فرات  و تربت  سید الشهدا می داند، و می فرماید:

«شستن  نوزاد، گفتن  اذان  در گوش  راست  و اقامه  در گوش  چپ ، برداشتن  كام  او باآب  فرات  و تربت  سیدالشهدا مستحب  است .»

3 ـ سجده  بر تربت  سیدالشهدا (ع)

بی  شك  با ارزش ترین  اعمال  زندگی  انسانها، عبادت  و پرستش  معبود است  و بافضیلت ترین  عبادات ، نماز و از بهترین  اجزا و افعال  نماز سجده  است  و از سویی محبوب ترین ، سجده  آن  است  كه  با تربت  سیدالشهدا باشد. مبنای  این  مطلب ، روایات بسیاری  است  كه  در كتاب های  حدیثی  گزارش  شده  است ؛ از جمله ، شیخ  حر عاملی  بابی  رابا عنوان  «استحباب  السجود علی  تربة  الحسین  (ع) ...» گشوده  و چهار حدیث  در آن  آورده است ؛ از جمله : «محمدبن  علی  بن  الحسین  قال ، قال  الصادق  (ع) : السجود علی  طین  قبرالحسین  ینور الی  الارضین  السبعه ... ؛ شیخ  صدوق  می گوید، امام  صادق  فرموده  است :سجده  بر تربت  حسین  (ع) تا زمین  هفتم  را نورانی  می كند.»

در روایت  دیگر آمده  است :

«كان  الصادق  (ع) لایسجد الاعلی  تربة  الحسین  (ع) ...؛ امام  صادق  (ع) جز برتربت  امام  حسین  (ع) سجده  نمی كرد....»

فقها نیز بر اساس  این  روایات ، فتوا به  استحباب  سجده  بر تربت  امام  حسین  (ع) داده اند. محقق  یزدی  می فرماید: «سجده  بر زمین  افضل  از سجده  بر نباتات  و كاغذ است و دور نیست  سجده  بر زمین ، افضل  از سجده  بر سنگ  باشد و افضل  از تمام  آنچه  سجده  برآن  صحیح  است ، سجده  بر تربت  امام  حسین  (ع) است .»

فقیهانی  كه  بر عروه  حاشیه  دارند، در این  مسئله  حاشیه  نزده اند و آن  را پذیرفته اند.علامه  امینی  دربارة  سجده  بر تربت  سیدالشهدا می فرماید: «آیا بهتر آن  نیست  كه  سجده گاه  از خاكی  قرار داده  شود كه  در آن  چشمه های  خونی  جوشیده  است  كه  رنگ  خدایی  داشته است .»

4ـ تهیه  تسبیح

یاد خداوند از ارزش مندترین  حالات  روحی  یك  عاشق  به  شمار می آید و بهترین وسیلة  یاد خدا ذكر و یاد زبانی  حضرت  حق  است . در روایات  تأكید شده  اگر این  ذكر زبانی همراه  با تسبیح  تهیه  شده  از تربت  سیدالشهدا (ع) باشد، از ثواب  و معنویت  بیشتری برخوردار است . در كتاب  جامع  احادیث  الشیعه  بابی  را تحت  عنوان  «استحباب  اتخاذالسبحه  خصوصاً من  تربته  الحسین  (ع) والتسبیح  بها و ادارتها» منعقد و بیش  از شش روایت  در آن  آورده  است . از جمله : «محمد بن  علی  الحسین  قال ، قال  الصادق  (ع) ...: ومن كانت  معه  سبحة  من  طین  قبر الحسین  (ع) كتب  مسبّحاً و ان  لم  یسبح  بها ؛ شیخ  صدوق می گوید، امام  صادق  (ع) فرموده  است :... هركس  با او تسبیحی  از خاك  قبر امام  حسین  (ع) باشد، جزو تسبیح  گویان  نوشته  می شود هر چند تسبیح  نگوید.»

بر همین  اساس ، فقها فرموده اند: تسبیح  با تربت  سیدالشهدا (ع) مستحب  است ؛ ازجمله  صاحب  جواهر می فرماید:

«تسبیح  با خاك  قبر امام  حسین  (ع) مستحب  است .»

در گذشته  در كربلا خاندانی  معین ، متصدی  تهیة  مهر و تسبیح  از تربت سیدالشهدا بوده اند.

تسبیح  تربت  گوهرهایی  است  كه  از خاك  كوی  عشق  گرفته  می شود و از آن  نوری  تاملكوت  خدا متصاعد می شود. تسبیح  حسینی ، تركیبی  كربلایی  دارد و آهنگی  زهرایی  ومفاهیم  خدایی  است  كه  به  فاطمه  هدیه  شده ، این  تسبیح  منظومه ای  رمزی  از قداست  وفداكاری  و عشق  و خلوص  است .

5ـ استشفا به  تربت  سیدالشهدا (ع)

مریضی  بدترین  حالات  انسان ها است ؛ به  ویژه ، اگر امید بهبود و معالجه  از راه عادی  نباشد. در چنین  حالتی  كه  یأس  و ناامیدی  حاكم  بر انسان  موجب  هلاكت  است استشفای  به  تربت  حضرت  امام  حسین  امید و حیات  می بخشد.

روایات  وارده ، در این  مورد فراوان  است ؛ در كتاب  جامع  احادیث  الشیعه  بابی  را با نام  «باب  الاستشفاء بتربة  الحسین  (ع) و التبرك  بها و تقبیلها و جواز اكلها للاستشفاء» منعقد و شش  روایت  را نقل  كرده  است ؛ از جمله :

«عن  محمد بن  سلیمان  البصری  عن  أبیه  عن  أبی  عبدالله  (ع) قال  فی  طین  قبرالحسین  (ع) الشفاء من  كل  داءٍ و هو الدواء الاكبر ؛

محمد پسر سلیمان  بصری  از پدرش  نقل  می كند، امام  صادق  (ع) فرموده ، خاك قبر امام  حسین  (ع) شفای  هر دردی  است  و بزرگ ترین  دارو همان  است .

فقها با این  كه  خوردن  خاك  هرچند ناچیز را حرام  می دانند، در مورد تربت سیدالشهدا فتوا به  جواز داده اند؛ محقق  حلی  در این  باره  فرموده  است : «خوردن  خاك هرچند اندك  حلال  نیست  مگر تربت  سیدالشهدا پس  خوردن  آن  به  قصد استشفا جایزاست .»

صاحب  جواهر پس  از نقل  سخن  محقق  می نویسد: «اختلافی  در این  مطلب نیست  بلكه  اجماع  به  هر دو قسم  (منقول  و محصل ) بر آن  قائم  شده  و روایات  در این  مورددر استفاضه  و یا متواتر است .»

فقهای  معاصر نیز این  فتوا را پذیرفته اند؛ از جمله ، حضرت  امام  می فرماید: «خاك قبر سیدالشهدا از دیگر خاك ها (از حیث  خوردن ) استثنا شده  است .»

جای  شگفتی  نیست ، تربتی  كه  با خون  خدا عجین  شده  شفابخش  امراض  روحی  وجسمی  باشد.

مواردی  كه  به  بركت  تربت  آن  حضرت  شفا گرفته اند، فراوان  است ؛ به  عنوان  نمونه محدث  قمی  می نویسد:

«سیدنعمت  الله  جزایری  چون  در اوایل  تحصیل  قادر بر تهیه  چراغ  برای  مطالعه نبود، از نور مهتاب  استفاده  می كرد و بر اثر كثرت  مطالعه  و نوشتن  چشمش  ضعیف  و كم  نورشد. از این  رو، تربت  سیدالشهدا و سایر ائمه  : را به  چشم  خود می كشید و از بركت  آن تربت ها روشنی  دیده اش  افزون  می گشت ... و این  حقیر نیز هرگاه  به  سبب  زیاد نوشتن چشم  ضعف  پیدا می كند، تبرك  می جویم  به  تراب  مراقد ائمه  : ، و گاه گاهی  به  كتابت احادیث  و اخبار و بحمدالله  چشمم  در نهایت  روشنی  است .»

داستان  آیت  الله  بروجردی  معروف  است ، ایشان  فرموده اند:

«دورانی  كه  در بروجرد بودم ، وقتی  چشمانم  كم  نور شده  بود و به  شدت  درد می كرد،تا این  كه  روز عاشورا هنگامی  كه  دسته های  عزاداری  در شهر به  راه  افتاده  بود، مقداری  گل از روی  سر یكی  از بچه های  عزادار دسته  كه  به  علامت  عزاداری  گل  به  سر خود مالیده  بود،برداشتم  و به  چشمان  خود كشیدم  و در نتیجه  فوراً چشمانم  دید و نور خود را بازیافت  ودردش  تمام  شد».

در همین  باره ، وصیت  نامة  آیت  الله  نجفی  مرعشی  و داستان  شفای  آیت  الله حایری  مؤسس  حوزه  شنیدنی  است .

6ـ مخلوط  كردن  با حنوط

یكی  از احكام  و واجبات  در مراسم  بعد از مرگ ، عبارت  است  از: حنوط . روایاتی وارد شده  بر این  كه  حنوط  با تربت  سیدالشهدا مخلوط  شود؛ شیخ  حر عاملی  بابی  را تحت عنوان  «استحباب  وضع  التربة  الحسنیه  مع  المیت  فی  الحنوط ...» منعقد كرده  و روایاتی را گزارش  كرده  از جمله :

«محمد بن  عبدالله  بن  جعفر الحمیری ، قال  كتبت  اءلی  الفقیه  (ع) اسئله  عن  طین القبر، یوضع  مع  المیت  فی  قبره  هل  یجوز ذلك  أم  لا؟ فاجاب  (و قرئت  التوقیع  و منه نسخت ) توضع  مع  المیت  فی  قبره  و یخلط  بحنوط  ان  شاء الله ؛ جعفر حمیری  می گوید:طی  نامه ای  از فقیه  (امام  زمان ) (ع) پرسیدم ، خاك  قبر امام  حسین  را همراه  با مرده  در قبرمی گذارند، آیا جایز است ؟ آن  حضرت  پاسخ  داد (من  خودم  پاسخ  را با مهر شریف  خواندم  واز آن  نسخه  برداری  كردم ) با میت  در قبر بگذارید و آن  را با حنوط  مخلوط  كنند.ان شاءالله .»

فقها نیز فتوا داده اند، مخلوط  كردن  مقداری  از تربت  امام  حسین  با كافور مستحب است . صاحب  عروه  می فرماید: «مخلوط  كردن  مقداری  از تربت  قبر امام  حسین  (ع) باكافور مستحب  است  و لیكن  نباید با آن  جاهایی  از بدن  كه  با رعایت  احترام  ترتب  منافات دارد مسح  شود.»

فقیهان  صاحب  حاشیه  نیز این  فتوا را تلقی  به  قبول  كرده اند و حاشیه ی  ردی  بر آن نزده اند. حضرت  امام  در تحریر الوسیله  می فرماید:

«مخلوط  كردن  كافور حنوط  به  مقداری  تربت  شریف  مستحب  است  ولی  نبایدمواضعی  را كه  با رعایت  احترام  منافات  دارد، مسح  كنند؛ مانند دو انگشت  ابهام .»

7ـ نوشتن  آیات  و شهادتین  با تربت

روایاتی  دلالت  دارد بر این كه  مستحب  است ، بر كفن  میت  آیات  و شهادت  برتوحید، نبوت  و امامت  نوشته  شود و روایاتی  نیز وارد شده  كه  مستحب  است  این  كتابت  باتربت  سیدالشهدا باشد. صاحب  وسائل  الشیعه  بابی  را تحت  عنوان  «استحباب  كتابة  اسم المیت  علی  الكفن  و انه  یشهد أن  لا اله  الا الله  و یكون  ذلك  بطین  قبر الحسین  (ع) » گشوده  و روایاتی  را گزارش  كرده  است . از جمله :

«محمد بن  عبدالله  بن  جعفر الحمیری  عن  صاحب  الزمان  (ع) أنه  یكتب  اءلیه  قدروی  لنا عن  الصادق  (ع) أنه  كتب  علی  اءزار اسماعیل  ابنه  اءسماعیل  یشهد أن  لا اله  الا الله فهل  یجوز لنا نكتب  مثل  ذلك  بطین  القبرام  غیره ؟ فاجاب  یجوز ذلك  و الحمدلله ؛

محمد پسر حمیری  از امام  زمان  (ع) می پرسد: روایت  شده  كه  امام  صادق  (ع) بركفن  (لنگ ) فرزندش  نوشت ، اسماعیل  شهادت  می دهد لا اله  الا الله  آیا جایز است  ما نیزاین  گونه  با خاك  قبر امام  حسین  یا غیر آن  بنویسم ؟ حضرت  پاسخ  داد: جایز است .الحمدللّه .»

فقها نیز فرموده اند، نوشتن  نام  ائمه  : ، آیات  و دعای  جوشن  با تربت  سیدالشهدابر كفن  مرده  مستحب  است  از جمله  صاحب  جواهر می نویسد:

«از آنچه  گفته  شد دلیل  آن  چه  را كه  بسیاری  از فقها فرموده اند، روشن  می شودبلكه  در جامع  المقاصد و كشف  اللثام  به  فقها نسبت  داده اند استحباب  كتابت  (نام  ائمه ،آیات  و شهادت  بر توحید، نبوت  و امامت ) با تربت  سیدالشهدا را به  جهت  رعایت  وظیفه كتابت  و احترام  تربت .»

صاحب  عروه  نیز در مقام  بیان  مستحبات  تكفین  میت  می فرماید:

«بهتر این  است  كه  دعاهای  مذكور (قرآن ، جوشن  كبیر، حدیث  سلسلة  الذهب ) باتربت  قبر سیدالشهدا نوشته  شود.»

8 ـ همراهی  تربت  با مرده  در قبر

بی  تردید قبر، یكی  از مكان های  پر از وحشت  و ترس  است  و در این  مكان انسان ها نیازمند به  انیس  و مونس  و امید است  كه  از جمله  چیزهایی  كه  می تواند امید ومونس  مرده  در قبر باشد، تربت  سیدالشهدا (ع) است . در این  باره  روایات  وارد شده  است ؛شیخ  حر عاملی  بابی  را تحت  عنوان  «استحباب  وضع  التربة  الحسینیه  مع  المیت  فی الحنوط  و الكفن  و فی  القبر» منعقد كرده  و از جمله  روایات  آن  باب  عبارت  است  از:

«...ان  الارض  لاتقبل  هذاه  لانها كانت  تعذب  خلق  الله  بعذاب  الله  اجعلوا فی قبرها شیئاً من  تربة  الحسین  (ع) ففعل  ذلك  بها تسترها الله  تعالی  ؛

امام  صادق  (ع) می فرماید: همانا زمین  این  زن  را نمی پذیرد (زنی  كه  زناكار بوده  وفرزندانش  را می كشت ) زیرا زمین  خلق  خدا را به  عذاب  الهی  گرفتار می كند. در قبر آن  زن مقداری  از تربت  امام  حسین  (ع) را در آن  بگذارید، سپس  این  كار را كردند خداوند بوسیلة زمین  زن  را پوشاند.»

9ـ استحباب  خوردن  تربت  در عصر عاشورا

در فرهنگ  و معارف  شیعی  روز عاشورا از اهمیت  فراوانی  برخوردار است ، و آداب  واحكامی  دارد؛ از جمله  گفته  شده ، زیارت  سیدالشهدا خوانده  شود و آشامیدن  آب  و خوردن غذا ترك  شود تا بعد از ظهر سپس  مقداری  از تربت  سیدالشهدا خورده  شود.

شیخ  طوسی  در این  باره  می نویسد:

«چون  روز عاشورا رسید از خوردن  غذا و نوشیدن  آب  خودداری  كن  تا بعد از ظهرسپس  اندكی  از تربت  سیدالشهدا تناول  كن .»

از این  عبارت ، استفاده  می شود تناول  مقداری  از تربت  غیر از خوردن  به  قصداستشفا است . فقهای  بعد از شیخ  طوسی  نیز این  مطلب  را یادآور شده اند؛ از جمله  صاحب جواهر می نویسد:

«به  هر حال  خوردن  خاك  قبر امام  حسین  (ع) برای  غیر استشفا از جمله  به  قصدتبرك  در عصر روز عاشورا جایز نیست ... ولی  بعضی  از فقها مخالفت  كرده  و خوردن  راهمانند شیخ  جایز دانسته اند.»

10ـ افطار با تربت  در عید فطر

در فرهنگ  اسلام  به  ویژه  شیعه ، برای  عید فطر آداب  و احكامی  وجود دارد؛ از جمله مستحبات  آن  عبارت  است  از افطار روزه  با مقداری  از تربت  سیدالشهدا (ع) در این  باره روایاتی  نیز رسیده  شیخ  حر عاملی  بابی  را تحت  عنوان  «استحباب  الاءفطار یوم  الفطر علی تمر و تربة  حسینیه » منعقد نموده  و در آن  روایاتی  گزارش  شده  است ، از جمله :

«علی  بن  محمد النوفلی  قال  قلت  لابی  الحسن  (ع) اءنی  أفطرت  یوم  الفطر علی طین  و تمر فقال  لی  جمعة  بركة  و سنة  ؛

علی  پسر محمد نوفلی  می گوید: محضر امام  رضا (ع) عرض  كردم ، همانا روز عیدفطر با تربت  سیدالشهدا و خرما افطار كردم . پس  آن  حضرت  فرمود: بركت  و سنت (استحباب ) را همراه  كرده ای .»

برخی  از فقها نیز فتوا به  استحباب  این  عمل  داده اند؛ از جمله  در كتاب  جواهرالكلام  آمده  است .

شیخ  طوسی  در كتاب  مصباح ، خوردن  مقداری  تربت  سیدالشهدا (ع) را در عصرعاشورا و عید فطر و عید قربان  جایز دانسته  است .

و محدث  قمی  در آداب  عیدفطر می فرماید:

«شیخ  مفید فرموده ، مستحب  است  تناول  كردن  مقدار كمی  از تربت سیدالشهدا (ع) كه  شفا است  از برای  هر دردی .»

11ـ همراهی  تربت  برای  امان  از خطر

روایاتی  دلالت  دارد، همراه  داشتن  مقداری  از تربت  سیدالشهدا برای  در امان  بودن از خطرات  و ترس  و وحشت  سودمند و مستحب  است ؛ در جامع  احادیث  الشیعه  بابی  را باعنوان  «استحباب  تربة  الحسین  (ع) للامان  و دفع  الخوف » منعقد كرده  و در آن  روایاتی  راكه  مربوط  به  این  مدعا است ، گزارش  كرده ؛ از جمله :

«عن  الصادق  (ع) .... اءذا أراد أحدكم  أن  یكون  أمناً من  كل  خوف  فلیأخذ السبحة  من تربته .... ثم  یضعها فی  جیبه  فاءن  فعل  ذلك  فی  الغداة  فلا یزال  فی  أمان  الله  حتی  العشاء واءن  فعل  ذلك  فی  العشاء فلا یزال  فی  أمان  الله  حتی  الغداة  ؛

امام  صادق  (ع) می فرماید:.... هرگاه  شخصی  از شما بخواهد از هرگونه  ترس  ووحشت  به  دور باشد، از تربت  سیدالشهدا تسبیح  درست  كند.... سپس  آن  را در جیب  خودقرار دهد، اگر این  كار در صبح  انجام  گیرد تا شب  در امان  است  و اگر در شب  این  كار انجام گیرد تا صبح  در امان  است .»

فقها نیز به  این  مطلب  توجه  كرده  و آن  را مستحب  دانسته اند از جمله  صاحب جواهر در مقام  تبیین  آداب  مسافر و آنچه  بر مسافر مستحب  است  می فرماید:

«سزاوار است  برای  مسافر و غیر مسافر همراهی  مقداری  از تربیت  امام  حسین  (ع) زیرا این  تربت  موجب  امان  از هرگونه  ترس  و موجب  شفای  هرگونه  دردی  است .»

12ـ همراهی  تربت  با اثاثیه

همان گونه  كه  مستحب  است  مقداری  از تربت  سیدالشهدا همراه  مسافر باشدهمچنین  روایاتی  دلالت  دارد كه  قرار دادن  مقداری  از تربت  سیدالشهدا در میان  اثاثیه سفارش  و تأكید شده  است  در كتاب  جامع  احادیث  الشیعه  بابی  با نام  «باب  استحباب  وضع الطین  من  قبر الحسین  (ع) فیما بین  المتاع » منعقد كرده  و یكی  از روایات  آن  چنین  است :

«محمد بن  عیسی  الیقطین  قال  بعث  اءلی  أبوالحسن  الرضا (ع) ... رأیت  فی  أضعاف الثیاب  طیناً فقلت  للرسول  ما هذا فقال  لیس  یوجه  بمتاع  اءلا جعل  فیه  طیناً من  قبرالحسین  (ع) ثم  قال  الرسول  قال  أبوالحسن  (ع) هو أمان  باذن  الله  ؛

محمد پسر عیسی  یقطینی  می گوید: امام  رضا برایم  مقداری  لباس  فرستاد.... درمیان  لباس ها مقداری  خاك  دیدم ، از مأمور پرسیدم : این  خاك ها چیست ، جواب  داد: امام رضا هیچ  گاه  اثاث  را به  جایی  نمی فرستد مگر این  كه  در آن  مقداری  از خاك  قبر امام حسین  (ع) قرار می دهد، سپس  فرستاده  آن  حضرت  گفت : امام  رضا می فرماید: این  خاك موجب  حفظ  اثاث  است . ان شاءالله .

13ـ بوییدن  و بوسیدن  تربت

افزون  بر این  كه  در تربت  سیدالشهدا درمان  امراض  نهفته  است ، بوسیدن  و مالیدن بر اعضای  بدن  نیز توصیه  شده  است ؛ در جامع  احادیث  الشیعه  بابی  نام  «باب  استشفاءبتربة  الحسین ... و تقبیلها» گشوده  و بیش  از هشت  روایت  در آن  گزارش  كرده  است ؛ ازجمله :

«عن  بن  أبی  اُسامة  قال  كنت  فی  جماعة  بعصابتنا بحضرة  سیدنا الصادق  (ع) فأقبل علینا أبوعبدالله  (ع) فقال  اءن  الله  تعالی  جعل  تربة  جدی  الحسین  (ع) شفاء من  كل  داءٍ وأماناً من  كل  خوف  فاءذا تناولها أحدكم  فلیقبلها و لیضعها علی  عینیه  و لیمرها علی  سایرجسده  ؛

زید پسر اسامه  می گوید: در محضر امام  صادق  (ع) بودم  پس  آن  حضرت  رو به  ماآورد و فرمود خداوند متعال  تربت  جدم  را شفای  هر درد و امان  از هر ترسی  قرار داده  است .پس  اگر یكی  از شما آن  را خواست  تناول  كند، آن  را ببوسد و بر چشمانش  قرار دهد و بردیگر اعضای  بدن  بكشد.»

14ـ غسل  برای  برداشتن  تربت

غسل های  مستحب  فراوان  است ؛ از جمله  غسل  برای  برداشتن  تربت سیدالشهدا (ع) صاحب  عروه  در مقام  شمارش  غسل های  مستحب  می نویسد: «الثانی عشر: للاخذ تربة  قبر الحسین  (ع) ؛ دوازدهم : غسل  برای  برداشتن  از تربت  قبر امام حسین .»

فقهایی  كه  بر عروه  حاشیه  زده اند، دربارة  این  مسئله  حاشیه  نزده اند و آن  راپذیرفته اند. محقق  آملی  شارح  عروة  الوثقی  در مقام  استدلال  بر كلام  سید می فرماید:

«در مصباح  المتهجد سید بن  طاوس  روایت  شده ، هرگاه  خواستی  تربت سیدالشهدا را برداری ، در پایان  شب  بپاخیز و غسل  كن  و بهترین  لباست  را بپوش ، و نیز دربحارالانوار از كتاب  مزار كبیر از امام  باقر روایت  شده ، هرگاه  خواستی  تربت  سیدالشهدا رابرداری  در پایان  شب  بپاخیز و با آب  فرات  غسل  كن ... .»

15ـ استحباب  تبرك

پر واضح  است  برخی  از زمان ها و مكان ها از احترام  و اهمیت  ویژه ای  برخوردارند.كربلا در میان  مكان ها از جهات  گوناگون  برتری  و فضیلت  دارد.

محدث  عالی  مقام  شیخ  حر عاملی  بابی  را با نام  «باب  استحباب  التبرك  بكربلا» منعقد كرده  است  وهفت  روایت  در آن  نقل  كرده  است ؛ از جمله :

«عن  صفوان  الجمال  قال : سمعت  أباعبدالله  (ع) یقول  اءن  الله  فضل  الارضیین  والمیاه  بعضها علی  بعض ... و أن  كربلا و ماء الفرات  أوّل  أرض  و أول  ماء قدس  الله  و بارك علیه  فقال  لها تكلمی  بما فضلك  الله ، فقالت  أنا أرض  الله  المقدسة  المباركه  الشفاء فی تربتی  و مائی  ؛

صفوان  جمال  می گوید: شنیدم ؛ امام  صادق  (ع) می فرمود: خداوند برخی  از زمین هاو آب ها را بر برخی  دیگر ترجیح  و فضیلت  داده ... و همانا سرزمین  كربلا و آب  فرات نخستین  زمین  و آبی  است  كه  خداوند آن ها را مقدس  و در آن ها بركت  قرار داده ، پس خداوند به  كربلا خطاب  كرد: به  آن  چه  خداوند تو را فضیلت  داده  سخن  بگو، پس  كربلاگفت : من  زمین  مقدس  و مبارك  الهی  هستم  و در تربت  و آب  فرات  من  شفا هست .»

16ـ بطلان  فروش  تربت  به  كافر

در فقه  شیعی  فروش  پاره ای  از اشیا كه  از احترام  برخوردار است ، به  كافران  نهی شده ؛ از جملة  این  امور، فروش  تربت  سیدالشهدا است . صاحب  جواهر در مقام  توضیح كلام  محقق  حلی  در شرائع  مبنی  بر این  كه  فروش  عبد مسلمان  به  كافر جایز نیست ،می نویسد:

«فاضل  و فقهای  پس  از او به  عبد مسلم ، مصحف  و كتاب های  حدیث  و تفسیر ومزارات  و خطبه ها و مواعظ  و تربت  حسین  را ملحق  كرده اند.»

17 ـ تخییر قصر و اتمام  نماز در كربلا

بیشتر فقها در چهار مكان  فتوا داده اند كه  مسافر مخیر است ، میان  تمام  و یا قصرخواندن  نماز، و این  نیست  جز فضیلت  و اهمیت  این  چهار مكان . از جملة  این  مكان هاحایر (حرم ) حسینی  است ؛ صاحب  عروه  می فرماید:

«اقوا این  است  كه  مسافر در چهار مكان  مخیر است ، میان  خواندن  قصر و یا تمام  واین  چهار مكان ، عبارتند از: مسجدالحرام ، مسجد النبی ، مسجد كوفه ، و حایرحسینی ...»

فقهایی  كه  بر عروه  حاشیه  دارند، در این  مسئله  مخالفت  نكرده اند، هرچند درمحدودة  آن  اختلاف  كرده اند.

مباحث  دیگر

آنچه  ملاحظه  شد، برخی  از بركات  و آثار تربت  سیدالشهدا بود. مباحث  دیگری  درمیان  فقها مطرح  است  كه  رسیدگی  به  آن ها از حوصلة  این  نوشته  خارج  است ؛ از جمله :

الف ) روایات  دربارة  تعیین  محدودة  مكانی  كه  خاك  آن  تربت  محسوب  می شود،مختلف  است ؛ صاحب  كامل  الزیارات  بابی  را تحت  عنوان  «من  این  یوخذ طین  قبرالحسین  (ع) و كیف  یوخذ» در این باره  منعقد كرده  است . در برخی  حد آن  قبر شریف  و دربعضی  در شعاع  یك  فرسخ ... اقوال  دیگر نیز مطرح  است ؛ حضرت  امام  در این  رابطه می فرماید:

«قدر متیقن  خاك  قبر شریف  و جاهایی  كه  عرفاً به  آن  ملحق  است ، محكوم  براحكام  تربت  است  و احوط  این  است  كه  به  خاك  قبر شریف  بسنده  شود.»

ب ) نسبت  به  مقداری  كه  خوردنش  جایز است ، اختلاف  شده ؛ حضرت  امام می فرماید:

«خوردن  بیشتر از یك  نخود متوسط  جایز نیست .»

ج ) در كیفیت  خوردن  نیز اختلاف  شده  است ؛ حضرت  امام  می فرماید:

خوردن  تربت  به  سه  شكل  جایز است :

1ـ خوردن

2ـ مخلوط  كردن  با آب

3ـمخلوط كردن  با شربت