یش تر وقت ها، اولویت های ما سالم نگه داشتن کودکان، آموزش مهارت های علمی، آموزش رفتارهای اجتماعی، مهارت های ریاضی و خواندن و نوشتن هستند. ما با اختصاص همه ی وقت خود به این حوزه ها، فرصت کم تری برای پرداختن به توانایی های خلاقانه کودکان داریم، در حالی که نیروی خلاقیت، علاقه ی کودکان را به آموختن افزایش می دهد و پیشرفت ذهنی آن ها را تقویت می کند.
بیش تر وقت ها، خلاقیت شگفت انگیزی در نقاشی های کودکان، بازی های نمایشی و زبان اختراعی آن ها می بینیم. کودکان، تخلیلشان را در سخن گفتن خود به نمایش می گذارند. ما به عنوان آموزشگران آن ها نقش مهمی در تقویت توانایی شان در هنر، ارائه ی نمایش و پاسخ های خلاق آن ها به مشکلات داریم.
بیش تر وقت ها، اولویت های ما سالم و ایمن نگه داشتن کودکان، آموزش مهارت های علمی همچون شناخت رنگ و فرم، آموزش رفتارهای اجتماعی، مهارت های ریاضی و خواندن و نوشتن، هستند. ما با اختصاص همه ی وقت خود به این حوزه ها، فرصت کم تری برای تفکر درباره ی اهمیت پرداختن به توانایی های خلاقانه کودکان داریم، در حالی که نیروی خلاقیت، علاقه ی کودکان را به آموختن افزایش می دهد و پیشرفت ذهنی آن ها را تقویت می کند.
خلاقیت چیست؟
اگر از پنج آموزشگر بخواهید که خلاقیت را تعریف کنند، احتمالا پنج پاسخ گوناگون خواهید گرفت:
یک تعریف خلاقیت، بر فرآیند تفکر واگرا متمرکز است، که شامل موارد زیر است:
کنار گذاشتن ایده های کهنه
ایجاد ارتباط های تازه
گسترش مرزهای دانش
پرداختن به ایده های جالب
وقتی به پرورش تفکر واگرا می پردازیم، به ایجاد انگیزه و علاقه در کودکان برای یادگیری عمیق تر کمک می کنیم. تشویق کودکان به ارائه ی ایده های نو، توانایی های تفکر خلاق را در آن ها پرورش می دهد. هنگامی که کودکان یاد می گیرند با نادانسته های شان برخورد درستی داشته باشند، در حال پرورش توانایی تفکر پیچیده ی خود هستند. کودکان نیاز به کمک دارند تا یاد بگیرند که هر چیزی تنها امکان موجود نیست، ولی پذیرفتنی است، تا بتوانند ایده ها و نظرهای مخالف و ناهمساز را به طور هم زمان در ذهن شان داشته باشند. به آن ها اجازه بدهید با ایده هایی که ممکن است نادانسته یا غیر منطقی باشند، بازی کنند.
شما می توانید به کودکان کمک کنید که بفهمند:
بعضی احساسات شان، همچون احساسات دیگر مردم هستند و برخی متفاوت با آن ها.
یک دوست ممکن است بخواهد با شما بازی مشابهی بکند ولی همیشه این طور نیست.
شما می توانید بعضی کارها را حالا و بعضی را بعد انجام دهید .
یک ایده ممکن است در یک موقعیت خوب باشد و در موقعیت دیگر بد.(آواز خواندن تفریح است، ولی نه در زمان استراحت مردم.)
پیامدها و گزینه های گوناگونی برای فعالیت ها وجود دارند. این گونه تفکر، توانایی های استدلالی را برجسته می کند و راه حل های خلاقانه ی کودکان را برای مخالفت و مقابله بر می انگیزاند.
یاد دادن خلاقانه
برای ارتقای خلاقیت در کودکان موارد زیر را در نظر داشته باشید:
یک روش مهم برای این که کودکان به ارزش خود پی ببرند، ارتباط متقابل با شماست.
در ارائه ی توصیف های مثبت از ایده ها و کارهای کودکان، دست و دلباز باشید.
بر هر کودک و رقابت او با هدف پرورش فردیت و اعتماد و خلاقیت او تمرکز کنید.
نشست های گروهی برای ارائه ی ایده های کودکان به ویژه در حوزه های حل مسئله برگزار کنید.
پرسش های باز
پرسش های باز یا سقراطی، روشی مناسب برای جاری ساختن جوهر خلاقیت در کودکان است. این پرسش¬ها به آن ها کمک می کنند تا از زمان و مکان فاصله بگیرند. گزینه ها، مقایسه ها، ایده های نو، ساختار بندی و پاسخ های بی همتا به این پرسش ها، همه، اجزای مهم در تفکر خلاق هستند.
در این بخش چند پرسش باز برای الهام بخشیدن به خلاقیت کودکان ارائه شده است:
اگر همیشه شنبه ها باران ببارد، چه اتفاقی می افتد؟
چه می شد اگر خودرو ها هیچ وقت کهنه نمی شدند؟
اگر یک موش ببینید که در حیاط خلوت، گل های مورد علاقه ی مادرتان را می جود، چه کار می کنید؟
چرا ما با موهای مرتب و شانه شده از خواب بیدار نمی شویم؟
چه اتفاقی می افتد اگر یک گاو، یک زنبور و یک شبدر با هم یک جا باشند؟
چه می شد اگر گربه ها پارس می کردند؟
اگر همه ی کفش های دنیا یک اندازه بودند، چه می شد؟
پرسش هایی را به یاد بیاورید که ممکن است برای یک کودک سخت باشد و تجربه ی مرتبط اندکی در زمینه ی آن داشته باشد. برای نمونه، در دنیای واقعی، بعضی از کودکان شهری هرگز گاو و شبدر ندیده اند.
مطمئن شوید که پرسش های تان با دانش تجربی کنونی کودکان همخوانی دارند. اگر امکان دارد، آن ها را به یک کشتزار ببرید، به آن ها فیلمی نشان بدهید یا کارشناسانی را دعوت کنید که برای افزایش زمینه ی تجربی کودکان از مکان های مختلف به کلاس آن ها بیایند.
اگر روش های برانگیختن خلاقیت کودکان را در برنامه های آموزشی آن ها بگنجانید جالب خواهد بود. وقتی کودکان درگیر هنر، بازی خلاقانه، یا موسیقی و فعالیت های حرکتی می شوند، تفکر سنجیده و برنامه ریزی، می تواند به آن ها کمک کند که در توانایی های تفکر خلاق تواناتر شوند.
دستیابی به درک عمیق تر از راه هنر
نقاشی انگشتی و با سه پایه و در حال گوش دادن به قطعه ای موسیقی کلاسیک، طراحی، کار با سفال، کار چاپ، بازی با نشاسته با انگشتان، تنها نمونه های اندکی از فعالیت های هنری هستند که خلاقیت را تقویت می کنند و هم اکنون در بسیاری کلاس های کودکان به آن ها می پردازند. مشاهده ی دقیق، کشف های خلاق را آشکار می کند. برای نمونه یک آموزشگر ممکن است یک قلم موی بزرگ نقاشی و یک فنجان رنگ آبی را به یک کودک پیش دبستانی بدهد. او ممکن است به هر قطعه ی آبی که روی کاغذش هست توجه کند. امکان دارد در یک شادی رویایی، قلم مویش را به رنگ آبی روی کاغذش آغشته کند و با چشمان شگفت زده، نوار اولیه ی آبی را که در رنگ غرق می شود، نگاه کند و قطره های بزرگی را که از رنگ آبی که آرام از کاغذ پایین می خزد، دنبال می کند، او از خلق سایه ی آبی بیش تر حیرت می کند.
در این مشاهده، آموزشگر می تواند کشف کودکان را هنگامی که لایه های بیش تر، تغییرات تراکم رنگ و مقدار بیش تری شره (ریزش) رنگ ایجاد می کنند، تحسین کند. حساسیت شما به قدرت کشف کودکان، اشتیاق آن ها را برمی انگیزد و زمینه های خلاقیت را فراهم می کند.
حرکت های جادویی
بعضی کودکان نیاز دارند بیش تر به حرکت های شوق انگیز بپردازند. این کودکان بهتر است به تحرک و رقص تشویق شوند. در صورت امکان، کودکان را به دو گروه بخش کنید، یک گروه با دست زدن یا سازهای موسیقی ریتمیک، موسیقی بنوازند یا پاهای شان را بر زمین بکوبند. از گروه دوم بخواهید با دقت به ریتم های گروه دیگر گوش بدهند و با موسیقی و شیوه های خلاقانه برقصند.
در این فعالیت کودکان یاد می گیرند که موضوع ها را با استفاده از بدن های شان در فضا نمایش بدهند. آن ها عاشق این هستند که سعی کنند مثل یک خرگوش بجهند. کودکان بزرگ تر ممکن است از حرکت کردن مانند لاک پشت یا یک اژدهای پرنده یا فیل لذت ببرند. از آن ها بپرسید چگونه از بدن شان برای نشان دادن احساسات خود، همچون هیجان، لذت و خشم بهره می گیرند.
تفکر خلاق در بسیاری از بازی های گروهی گنجانده شده است، مثل بازی "مار بزرگ". در این بازی، کودکان روی شکم های شان می خوابند و قوزک پای نفر جلویی را می گیرند تا شکل یک مار دو نفره را ایجاد کنند. مار روی شکمش می خزد و بازی پیش می رود تا یک مار چهار نفره ساخته شود و همین طور ادامه پیدا می کند. کودکان ناچارند ادای مار در حال خزیدن ر ادر بیاورند که چگونه روی یک کوه می خزد یا بدون این که هیچ قسمتش جدا بشود، به پشت بر می گردد.
بازی های "تنها تصور کن"
بازی های "تصور کن" به کودکان اجازه می دهند که با تخیل خود به پرواز در بیایند. ضرورت این بازی ها، بازیابی اطلاعات از حافظه است تا ایده ها را با هم بسنجند و ارتباط هایی میان بخش های اطلاعاتی جداگانه بر قرار کنند.
در زمان استراحت، باید به کودکان اجازه بدهید که سناریوهای مختلف خیالی را به تصویر بکشند، همچون پرنده ای که میان سقف ها راه می رود به دنبال چیست؟ چگونه کودکان در رختخواب خودشان از بالاترین نقطه ی سقف به پرواز در می آیند؟ همچنین می توانید از کودکان بخواهید که ادا در بیاورند: به آن ها بگویید شما می توانید جانوری باشید که دوست دارید. چه جانوری را انتخاب می کنید؟ چه کارهایی به جای آن جانور در طول روز انجام می دهید؟
برخی از بازی های خلاق به کودکان کمک می کنند که بیش تر در باره ی خودشان یاد بگیرند و اولویت ها و واکنش های خودشان را تشخیص دهند. در این بازی می توانید بپرسید:
فرض کنید به شما سه شیء داده شده (سه شیء را نام ببرید). اگر قرار باشد یکی را برگردانید، کدام یکی از آن ها را پس می دهید؟ چرا؟ با آن دو تای دیگر چه کار می خواهید انجام بدهید؟ آیا می توانید از آن ها با هم استفاده کنید؟ چرا؟
بازی "کاربردها" توانایی های کودکان را در جادوی کاربردهای غیرعادی و غیرمعمول برای اشیایی مثل قوطی کنسرو، گیر ه ی کاغذ یا مقوای نازک، رول دستمال کاغذی و... کشف می کند.
هنگامی که آموزشگر، چند کراوات به یک گروه کودک شش ساله می دهد، آن ها از کراوات ها به عنوان کمربند صندلی در مسافرت هوایی استفاده می کنند. همچنین وانمود می کنند که کراوات ها مار هستند و روی زمین می خزند. به کودکان این فرصت را بدهید که بر پایه ی نمایش های خیالی شان تا پایان پیش بروند و سپس زیر چشمی از جادوی خلاقانه آن ها لذت ببرید.
پیک نیک داخلی
با کودکان برای خلق یک سناریوی خیالی داخل خانه، برنامه ریزی کنید که حال و هوای همه را در یک روز تیره ی زمستانی عوض کند. برای نمونه، تلاش کنید یک پیک نیک تابستانی در کلاس اجرا کنید. یک ملافه ی بزرگ پهن کنید. چند صدف و حتی چند مشت شن را داخل لوله های پلاستیکی با آب کم بریزید. با کودکان همکاری کنید تا ساندویچ های مختلف و تکه های میوه آماده کنند. از والدین شان بخواهید که چند دست لباس تابستانی برای شان بفرستند. کودکان پیش دبستانی حتی می توانند مایو بپوشند و حوله با خودشان بیاورند. یک استخر کوچک پلاستیکی روی کف کلاس بگذارید و با کودکان به شنا بروید. آن¬ها می توانند روی لبه ی صفحه شنی، کلوچه های شنی یا صدف درست کنند.
شیوه های شاعرانه
شعر بخوانید. پژوهشگران مغز بر برقراری ارتباط میان مسیرهای عصبی، از راه تنوع و غنای داد و ستدهای زبانی تاکید می کنند. هر چقدر در سال های نخست از مغز کار بیشتری بکشید مغز فعال تر می شود.
می توانید از شعر برای تشویق کودکان در حل مسئله ها و این پرسش که بعد چه اتفاقی می افتد، استفاده کنید.
این شعر بامزه را از کتاب "جوهر توت سیاه" ایو مریام در سال 1994 با کودکان آزمایش کنید:
بللا یک چتر نو داره
نمی خواد اونو گم کنه
وقتی که بیرون می ره در بارون
هیچ وقت ازش استفاده نمی کنه
بینیش گرفته
کفشاش گلی شدن
جوراباش خیسه خیسن
عینکش بخار گرفته
جیباش پر آبه
با یه قورباغه ی سبز کوچیک.
تنها چیزی که او می تونه بگه "هاپچیه"
اما چترش
نو و تمیز مونده.
