دستاوردها و آثار اعتکاف

اعتکاف مجمع برکات و محل نزول عنایات الهی است و عنایت خداوند به معتکف فراوان و گسترده است. در ادامه به برخی از آثار و دستاوردهای اعتکاف می پردازیم.

انس به تنهایی
هر فرد به ناچار مراحلی در پیش دارد که برخی از آن ها بسیار سخت است. از جمله آن تنهایی قبر و قیامت است. در آن لحظات درد تنهایی فشار عجیبی بر انسان وارد می کند و احساس تنهایی و وحشت خود نوعی عذاب الهی محسوب می شود.
اعتکاف، انسان را با تنهایی آشنا و مأنوس می کند. شب اول قبر شروع تنهایی انسان است که در روایات و ادعیه به سختی این مرحله اشاره شده است.(1) انسان در اعتکاف می تواند به این نتیجه برسد که می تواند در تنهایی با أنس با خداوند ساعات خوشی داشته باشد. حتی در قبر هم می‏تواند با خدا رفیق باشد و احساس تنهایی نکند. انسان با تمرین اعتکاف می آموزد چگونه از ساعات خلوتش استفاده کند و در می یابد که در سفرها و تنهایی ها، چه کسی را به عنوان رفیق انتخاب کند تا همیشه همراهش باشد.

آشتی با خود و خدا
از آنجا که انسان موجودی اجتماعی است، در معرض معاشرت با دیگران است. در این معاشرت نوعی داد و ستد انجام می شود که در آن، انسان بخشی از موجودی فکری و فرهنگی خود را به دیگران می دهد و در مقابل، از آن ها نیز بخشی از موجودی فکری و فرهنگی را دریافت می کند. انسان همواره مشغول این معامله عجیب است؛ ولى در اعتکاف، خداوند مشترى مى شود و توجه به او اساس کار قرار می گیرد. در اعتکاف چنان زمینه ای که با افراد به آن نحو دادوستد داشته باشد ندارد و انسان پی  می برد که در همه حال، بهترین مونس خداوند رحیم است و شایسته نیست کسی را به جای او انتخاب کرد.

فرزندان خوب و صدیق
فرزند سالم و صالح یکی از ثمرات حیات انسان محسوب می شود که مورد اهتمام و درخواست انبیای الهی بوده است.(2) از سوی دیگر آن ها امانت های خداوند در دست ما هستند که مسؤولیت حفظ و حراست آن ها بر دوش ماست؛ لذا باید از تمام ظرفیت ها جهت انجام این مسؤولیت و حفظ این امانات الهی استفاده کرد. اعتکاف یکی از این ظرفیت ها به شمار می رود.
در مورد حضرت ابراهیم علیه السلام در قرآن چنین می خوانیم:

فَلَمَّا اعْتَزَلَهُمْ وَ ما یَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللهِ وَهَبْنا لَهُ إِسْحاقَ وَ یَعْقُوبَ وَ کُلاًّ جَعَلْنا نَبِیًّا * وَ وَهَبْنا لَهُمْ مِنْ رَحْمَتِنا وَ جَعَلْنا لَهُمْ لِسانَ صِدْقٍ عَلِیًّا؛(3)
اسحاق و یعقوب نتیجه یک عزلت ابراهیم علیه السلام است. علاوه بر آن خداوند لسان صدق یعنی نام نیک و مقام برجسته در میان امت ها برای حضرت ابراهیم و ذریه او قرارداد که رحمت بزرگ الهی است و ارتباط ذریه را با انسان نشان مى دهد. البته نباید فراموش کرد که با توجه به این آیه و آیات دیگر(4)در این موضوع، اعتزال به شرط این که از دو زاویه و با دو نگرش باشد تأثیر به سزایی دارد؛ یکى کناره گیری از «جسم مردم» و دیگری دوری از «فکر مردم» که ثمره اش توحید است و به انسان حیات مى دهد. به تعبیر دیگر باید اعتزال انسان را از گرفتارى های جامعه مثل آداب و رسوم و اعتقادات غیر صحیح جامعه بیرون بیاورد تا استحقاق «وَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَ یَعْقُوبَ» را پیدا کند؛ نه  این که ما از جسم مردم فاصله بگیریم؛ ولی مثل مردم فکر باطل و اعتقادات باطل داشته باشیم.

گشایش در امور
آسمان و زمین همه سربازان خداوند عزیز هستند و از او(5) دستور می گیرند. انسان ها نیز برای گشایش مشکلات خود باید به خداوند متوسل شوند؛ لذا حل و فصل امور فقط به کوشش و تلاش ظاهری ما بستگی ندارد. پشت پرده خبرهایی است که تسهیلات از آنجا می آید.(6) از این جهت در روایات دارد که اشتغال به تسبیح و تقدیس خدای متعال و استغفار بعد از نماز صبح، انسان را به رزق نزدیک تر می‏کند تا حرکت و تلاش ‏ظاهری.(7) پشتوانه عظیمی از عالم معنا باید دست به دست هم بدهند تا یک نفر کارهایش سهل و آسان بشود. ممکن است برخی که با قواعد معنوی آشنا نباشند خیال کنند عزلت ظاهراً باعث اضافه شدن مشکلات می شود، اما یکی از راه های آسان شدن امور است. خدای متعال بعد از بیان خلوت گزینی اصحاب کهف چنین می فرماید:

یَنشُرْ لَکُمْ رَبُّکُم مِّن رَّحْمَتِهِ ویُهَیِّئْ لَکُم مِّنْ أَمْرِکُم مِّرْفَقًا؛ (8)
پروردگارتان (سایه) رحمتش را بر شما می گستراند؛ و در این امر، آرامشی برای شما فراهم می سازد! و کارهایتان را آسان می کند.

برنامه کلی برای این چند روز
علاوه بر انجام اعمال مشترک ماه رجب و اعمال مختص ایام البیض و مناسبت های این ایام، سزاوار است انسان در این چند روز به گونه ای عمل کند که ذخیره معنوی سالش را فراهم نماید. بدین منظور باید به صورت کلی در دو زاویه حرکتی انجام دهد: یکی ارتباط با قرآن که می توان آغاز آن را اعتکاف قرار داد. برای برقراری این ارتباط، روزانه چند آیه بخواند و به مرور آن را افزایش دهد. البته این ارتباط باید به صورت پیوسته و همه روز باشد.
در واقع، خواندن قرآن بخشی از برنامه روزانه فرد باشد.
جهت دوم، نظم دادن در امور عبادی و دینی است. تا نظم در امور نباشد انسان به مقصد نمی رسد. باید انسان به امور دینی خود سامانی بدهد؛ مانند رعایت حلال و حرام در نگاه، کلام، غذا، نماز اول وقت، رعایت حق الناس.

اعتکاف بدون علم
هر عمل در صورتی به سرانجام می رسد که شرایط لازم آن مراعات شود، و هر چه شرایط بهتر اجرا شود، آن عمل دارای کمال بیشتر و آثار سازنده تر خواهد بود. از شرایط اصلی خلوت گزینی، می توان به علم و آگاهی اشاره کرد؛ زیرا خلوت گزینی برای کسی مفید است که اصولی را پذیرفته و به مراحلی از رشد دست  یافته باشد. از قول برخی بزرگان نقل شده است:
عزلت بدون علم ذلّت است.
باید انسان بداند چه می کند. بزرگان خلوت گزینی را وقتی ‏تجویز می کردند که فرد در طریق سلوک به جایی رسیده باشد. طبیعتاً فردی که به مسائل دینی خود آشنا نیست، پس از فراگیری مسائل و بعد از روشن شدن ‏طریق، توان تشخیص این را دارد که بفهمد در تنهایی چه باید بکند. البته نباید فراموش کرد که علم درجاتی دارد؛ از این رو افراد طالب معنویت باید همواره در پی تکمیل معرفت خود باشند تا از این مراسم معنوی بهترین استفاده را نمایند. این کار در دو مرحله قابل اجرا است: یک مرحله قبل از آغاز مراسم و دیگری هنگام برپایی آن. قبل از مراسم باید در پی افزایش معرفت نسبت به اعتکاف و معارف برآید. هنگام برپایی اعتکاف، یکی از بهترین موقعیت ها برای رشد علمی و تقویت بنیه اعتقادی در غالب تدبّر در آیات قرآن کریم و ادعیه، توسل به اهل بیت علیهم السلام ، جلسات مذاکره علم، سخنرانی و موعظه و مطالعه کتب سودمند(9) است تا شرط کمال اعتکاف محقق شده و بیشترین بهره ها از این سفره الهی نصیب انسان شود.

عمل أم داوود
مصادف با ایام البیض و ایام اعتکاف ماه رجب، اعمال ام داوود نیز وارد شده است که غالباً همراه مراسم اعتکاف انجام می شود. لکن شایسته است کسانی که از اعتکاف باز می مانند، سعی در انجام این عمل داشته باشند؛ چراکه عمل ام داوود سرّی بین ائمه علیهم السلام و اصحابشان بوده است. هر کسی خواسته خیلی مهمی داشته، صبر می کرد تا ماه رجب فرابرسد. سپس این سه روز را روزه می گرفته و در روز پانزدهم، عمل ام داوود را انجام می داده است.

حضرت آیت الله بهجت رحمه الله می فرمود:
سیره آیت الله العظمی سید ابوالحسن اصفهانی رحمه الله بر این بود که در ایام البیض ماه رجب، به مسجد کوفه تشریف می بردند و عمل ام داوود را به جا می آوردند. حتی در دوران کهنسالی که ضعیف شده بودند، این عمل را ترک نمی کردند. برخی از شاگردان ایشان درخواست کردند اگر ممکن است روزه ایام البیض را ترک و فقط به عمل ام داوود اکتفا کنید؛ چراکه سنتان زیاد است و ضعف بر شما عارض شده است. ایشان قبول کردند و تا آخر عمر عمل ام داوود را انجام دادند.(10)

--------------------------
پی نوشت :
1.دعای ابو حمزه ثمالی امام سجاد به درگاه خداوند چنین عرض می‌ کنند أبکی لِخروج نفسی،‌ ابکی لظلمه قبری، ابکی لضیق لَحَدی… .
2.. آیاتی از قران بر در خواست حضرت ابراهیم وحضرت زکریا دلالت دارد؛ از جمله: سوره انبیا: ۸۹ و سوره ابراهیم: ۷۴.
3. سوره مریم: ۴۹-۵۰.
4. سوره مریم: ۴۸ و سوره کهف: ‌۱۶.
5. سوره فتح: ۷ «وَللهِ جُنُودُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ کانَ اللهُ عَزیزاً حَکیماً».
6. سوره ذاریات: ۲۲ «وَ فِی السَّماءِ رِزْقُکُمْ وَ ما تُوعَدُونَ».
7. امیرالمؤمنین علیه السلام: «الْجُلُوسُ فِی الْمَسْجِدِ بَعْدَ طُلُوعِ الْفَجْرِ إِلَى طُلُوعِ الشَّمْسِ أَسْرَعُ فِی طَلَبِ الرِّزْقِ مِنَ الضَّرْبِ فِی الْأَرْض»‏ بحارالأنوار، ج‏۱۰، ص ۹۰.
8. سوره کهف: ۱۶.
9. بدیهی است که جلسات علمی و مطالعه نباید آنقدر زیاد باشد که فرصت عبادت و راز و نیاز را در اعتکاف از انسان بگیرد.
10. اعتکاف ابرار، ص ۵۲.
--------------------------
منبع : چشمه زلال