فقه و زندگی؛ اعتکاف

مکان اعتکاف
اعتکاف گردهمایی مؤمنینی است که در خانه ی خدا مأوی می گیرند، با فاصله ای چند روزه از عیش و معیشت روزانه، به خدا تقرّب می جویند و از فصل به وصل می رسند. هنیئاً لکم برخی از مستحبات اعتکاف عبارت است از:
اعتکاف در ماه رمضان باشد و بهتر است دهه آخر ماه رمضان باشد. و نیز مستحب است آداب و مستحباتی که برای روزه ماه رمضان وارد شده رعایت شود. چشم و گوش و زبان و اعضا و جوارح از زشتی ها و قبایح حفظ شود. از غیبت، تهمت، حسد، نزاع و قیل و قال پرهیز شود. از خشم و غضب و پرخاشگری دوری گردد. حلم و صبر و وقار و خشوع و خضوع و خوف از خدا آینه ی دل و جان گردد. از اهل شر و افراد غیر متقی فاصله گرفته شود. به دعا و قرآن و ذکر خدا مشغول شود. و ... از جمله آداب مستحبی است که در روایات برای معتکف بیان شده است.
باید توجه داشت که ایام 13، 14 و 15 ماه رجب ویژگی برای اعتکاف ندارد، بلکه ماه مبارک رمضان، به خصوص دهه ی آخر آن ویژگی دارد.
سؤال: اعتکاف در چه مکان هایی صحیح است؟
امام خمینی(ره)؛
اعتکاف باید در یکی از مساجد چهارگانه: مسجد الحرام، مسجدالنبی(ص)، مسجد کوفه و مسجد بصره باشد، و در غیر این مساجد محلّ اشکال است. پس بنابر احتیاط واجب در سایر مسجد جامع، به قصد رجاء و احتمال مطلوبیت معتکف شود؛ امّا اعتکاف در غیر مسجد جامع مانند مسجد قبیله یا بازار جایز نیست. (1)
*****
حضرت آیت الله اراکی؛
اعتکاف باید در مسجد جامع باشد و در غیر مسجد جامع مسجد قبیله و بازار صحیح نیست، لکن احتیاط مستحب آن است که در صورت امکان در یکی از مساجد چهارگانه: مسجد الحرام، مسجد النبی(ص)، مسجد کوفه و مسجد بصره باشد.(2)
*****
حضرت آیت الله بهجت؛
اعتکاف باید در مسجد جامع باشد و در غیر مسجد جامع مثل مسجد قبیله و بازار صحیح نیست و احتیاط مستحب آن است که در صورت امکان در یکی از مساجد چهارگانه: مسجد الحرام، مسجد النبی(ص)، مسجد کوفه و مسجد بصره باشد.(3)
*****
حضرت آیت الله تبریزی؛
اعتکاف باید در یکی از مساجد چهارگانه: مسجد الحرام، مسجد مدینه، مسجد کوفه، مسجد بصره و یا در مسجد جامع شهر باشد، و در غیر آن مثل مسجد قبیله و بازار صحیح نیست البته احتیاط مستحب آن است که در صورت امکان در یکی از مساجد اربعه باشد.
مسجد جامع شهر، مسجدی است که همه ی مردم اهل شهر در آن جا نماز می خوانند.(4)
*****
حضرت آیت الله خامنه ای؛
اعتکاف در مسجد جامع صحیح است و در مسجد غیر جامع رجاءً اشکال ندارد.
مسجد جامع مسجدی است که در شهر برای اجتماع همه ی اهل شهر بنا شده است، بدون این که اختصاص به گروه و قشر خاصی داشته باشد.(5)
*****
حضرت آیت الله خویی؛
اعتکاف باید در یکی از مساجد چهارگانه: مسجد الحرام، مسجد مدینه، مسجد کوفه، و مسجد بصره و یا در مسجد جامع شهر باشد، بلکه احتیاط مستحب آن است که در صورت امکان در یکی از مساجد اربعه باشد.(6)
*****
حضرت آیت الله سیستانی؛
اعتکاف باید در یکی از مساجد چهارگانه: مسجد الحرام، مسجد مدینه، مسجد کوفه و مسجد بصره باشد و در مسجد جامع شهر جایز است ولی اگر امام جماعت مسجد جامع عادل نباشد بنابر احتیاط واجب جایز نیست. البته احتیاط مستحب آن است که در صورت امکان در یکی از مساجد اربعه باشد.(7)
*****
حضرت آیت الله صافی گلپایگانی؛
اعتکاف باید در مسجد جامع باشد و در غیر جامع مثل مسجد قبیله و بازار صحیح نیست و احتیاط مستحب آن است که در صورت امکان در یکی از مساجد چهارگانه: مسجد الحرام، مسجد النبی(ص)، مسجد کوفه و مسجد بصره باشد.
مسجد جمکران در حال حاضر از مساجد جامع محسوب است و اعتکاف در آن صحیح است.(8)
*****
حضرت آیت الله فاضل لنکرانی؛
اعتکاف باید در مسجد جامع باشد و در غیر مسجد جامع و مسجد قبیله و بازار صحیح نسیت، لکن احتیاط مستحب آن است که در صورت امکان در یکی از مساجد چهارگانه: مسجد الحرام، مسجد النبی(ص)، مسجد کوفه و مسجد بصره باشد.(9)
*****
حضرت آیت الله گلپایگانی؛
اعتکاف باید در مسجد جامع باشد و در غیر مسجد جامع و مسجد قبیله و بازار صحیح نیست، لکن احتیاط مستحب آن است که در صورت امکان در یکی از مساجد چهارگانه: مسجد الحرام، مسجد النبی(ص)، مسجد کوفه و مسجد بصره باشد.
اعتکاف در مسجد اعظم مانعی ندارد زیرا عنوان مسجد جامع بر آن صادق است.(10)
*****
حضرت آیت الله مکارم شیرازی؛
اعتکاف باید فقط در مسجد جامع باشد؛ منظور از مسجد جامع، مسجدی است که قشرهای مختلف شهر در آن شرکت می کنند و از اعتکاف در سایر مساجد و نمازخانه ها خودداری شود.(11)
*****
حضرت آیت الله نوری همدانی؛
اعتکاف در مسجد جامع در ردیف مساجد چهارگانه مسجد الحرام، مسجد النبی(ص)، مسجد کوفه و مسجد بصره است ولی احوط آن است که در صورت امکان در یکی از مساجد اربعه باشد.(12)
*****
حضرت آیت الله وحید خراسانی؛
اعتکاف باید در مساجد چهارگانه: مسجد الحرام، مسجد مدینه، مسجد کوفه و مسجد بصره و یا در مسجد جامع شهر باشد و احتیاط مستحب آن است که در صورت امکان در مسجد النبی، مسجد الحرام، مسجد کوفه و مسجد بصره باشد.(13)
اذن در اعتکاف
سؤال: الف. آیا اذن شوهر در اعتکاف همسر لازم است؟ ب. آیا اذن والدین در اعتکاف فرزند لازم است؟
امام خمینی(ره)؛
الف. بنابر احتیاط واجب اذن شوهر در صحت اعتکاف زن، در صورتی که منافات با حق شوهر داشته باشد لازم است.
ب. اذن والدین در صحت اعتکاف فرزند در صورتی که موجب ایذاء آن ها شود، لازم است و اگر سبب اذیت پدر و مادر نشود بنابر احتیاط مستحب باید از آن ها اذن بگیرد. (14)
*****
حضرت آیت الله اراکی؛
الف. اذن شوهر در صحت اعتکاف زن در دو روز اول، در صورتی که منافات با حق شوهر نداشته باشد، لازم است. و با عدم منافات، اگر در دو روز اول، روزه ی مستحبی بگیرد؛ بنابر احتیاط واجب اذن شوهر شرط است.
ب. اذن والدین در صحت اعتکاف فرزند در صورتی که موجب ایذاء آن ها شود، لازم است. و اگر موجب اذیت آنان نشود ولی فرزند بخواهد در دو روز اول، روزه ی مستحبی بگیرد باز هم باید از پدر و مادر کسب اذن کند.(15)
*****
حضرت آیت الله بهجت؛
الف. اذن شوهر در صحت اعتکاف زن در صورتی که منافات با حق شوهر داشته باشد، لازم است و در صورتی که منافات با حق شوهر ندارد، احتیاط واجب آن است که اجازه بگیرد.
ب. اذن پدر در صحت اعتکاف فرزند در صورتی که موجب ایذاء پدر و مادر شود، لازم است.(16)
*****
حضرت آیت الله تبریزی؛
الف. اگر خروج از منزل برای زن جایز باشد، اعتکاف او مشروط به اذن نیست، لکن باید منافی حق شوهر نباشد.
ب. در اعتکاف فرزند اجازه ی والدین لازم نیست.(17)
*****
حضرت آیت الله خامنه ای؛
الف. اعتکاف زن به احتیاط واجب منوط به اذن شوهر است، مگر آن که منافی با هیچ گونه حقی از حقوق شوهر نباشد.
ب. اعتکاف فرزند اگر موجب اذیت والدین باشد، منوط به اذن والدین است..(18)
*****
حضرت آیت الله خویی؛
الف. اذن شوهر در صحت اعتکاف زن در صورتی که منافات با حق شوهر داشته باشد، لازم است، و با عدم منافات، چون روزه در اعتکاف شرط است، اگر زن بخواهد، روزه ی مستحبی بگیرد؛ بنابر احتیاط واجب اذن شوهر شرط است.
ب. اذن والدین در صحت اعتکاف فرزند در صورتی که موجب ایذاء آن ها شود، لازم است. و با عدم ایذاء، بنابر احتیاط مستحب باید از آن ها اذن بگیرد.(19)
*****
حضرت آیت الله سیستانی؛
الف. اذن شوهر در صحت اعتکاف زن، در صورتی که منافات با حق شوهر داشته باشد، بنا بر احتیاط واجب لازم است. البته در صورتی که مکث زن در مسجد بدون اجازه ی شوهر به نفسه حرام نباشد. ولی اگر مکث زن بدون اجازه ی شوهر حرام باشد، اعتکاف او باطل است. امّا اگر اعتکاف زن منافات با حق شوهر نداشته باشد، بنا بر احتیاط مستحب، اذن شوهر معتبر است.
ب. هرگاه اعتکاف فرزند از ناحیه ی شفقت و مهربانی والدین بر فرزند موجب ایذاء آن ها شود، اذن پدر و مادر در صحت اعتکاف فرزند لازم است. و با عدم ایذاء، بنابر احتیاط مستحب باید از آن ها اذن بگیرد.(20)
*****
حضرت آیت الله شبیری زنجانی؛
الف. اذن شوهر در اعتکاف همسر شرط نیست مگر این که اعتکاف منافی حقوق دیگر شوهر باشد.
ب. اذن والدین در اعتکاف فرزند لازم نیست بلکه با نهی آن ها نیز اعتکاف صحیح است مگر این که نهی به جهت شفقت به فرزند باشد و به اعتکاف اطلاع کرده و موجب اذیت آن ها گردد.(21)
*****
حضرت آیت الله صافی گلپایگانی؛
الف. اذن شوهر در اعتکاف زن شرط نیست مگر این که منافی با حق شوهر باشد و در صورتی که منافی با حق وی نباشد؛ زن باید برای اصل خروج از منزل و مکث در مسجد از شوهر اذن بگیرد و اگر بدون اذن معتکف شود اعتکاف او باطل است.
ب. هرگاه اعتکاف فرزند از ناحیه ی شفقت و مهربانی والدین بر فرزند موجب ایذاء آن ها شود، اذن پدر و مادر در صحت اعتکاف فرزند لازم است.
امّا اگر یکی از آن دو، فرزند را نهی کند و مخالفت فرزند سبب اذیت وی شود بنابر اقوی اعتکاف فرزند باطل است.(22)
*****
حضرت آیت الله فاضل لنکرانی؛
الف. اذن شوهر در صحت اعتکاف زن، در صورتی که منافات با حق شوهر داشته باشد، لازم است. و با عدم منافات، احتیاط مستحب رعایت اذن زوج است.
ب. اذن پدر یا مادر در صحت اعتکاف فرزند در صورتی که موجب ایذاء آن ها شود، لازم است. و اگر سبب اذیت پدر و مادر نشود، بنابر احتیاط مستحب، باید از آن ها اذن بگیرد.(23)
*****
حضرت آیت الله گلپایگانی؛
الف. اذن شوهر در اعتکاف زن شرط نیست مگر این که منافی با حق شوهر باشد و در صورتی که منافی با حق وی نباشد؛ زن باید برای اصل خروج از منزل و مکث در مسجد از شوهر اذن بگیرد و اگر بدون اذن معتکف شود اعتکاف او باطل است.
ب. هرگاه اعتکاف فرزند از ناحیه ی شفقت و مهربانی والدین بر فرزند موجب ایذاء آن ها شود، اذن پدر و مادر در صحت اعتکاف فرزند لازم است. امّا اگر یکی از آن دو فرزند را نهی کند و مخالفت فرزند سبب اذیت وی شود بنابر اقوی اعتکاف فرزند باطل است.(24)
*****
حضرت آیت الله مکارم شیرازی؛
الف. زن بنابر احتیاط واجب از همسرش اجازه بگیرد؛ در صورتی که شوهر در روز سوم از اجازه منصرف شد، زن اعتکاف را تا آخر ادامه دهد.
ب. فرزندان بالغ احتیاجی به اجازه ی ولی ندارند.(25)
*****
حضرت آیت الله نوری همدانی؛
الف. اذن شوهر در صحت اعتکاف زن، در صورتی که منافاتی با حق شوهر داشته باشد، لازم است و با عدم منافات، اگر زن بخواهد روزه ی مستحبی بگیرد، بنابر احتیاط واجب اذن شوهر شرط است.
ب. اذن والدین در صحت اعتکاف فرزند در صورتی که موجب ایذاء آن ها شود، لازم است. و اگر سبب اذیت پدر و مادر نشود، بنابر احتیاط مستحب، باید از آن ها اذن بگیرد.(26)
*****
حضرت آیت الله وحید خراسانی؛
الف. اذن شوهر در صحت اعتکاف زن، در صورتی که منافات با حق شوهر داشته باشد، لازم است.
ب. هرگاه اعتکاف فرزند از ناحیه ی شفقت و مهربانی والدین بر فرزند، موجب اذیت آن ها شود؛ اذن پدر و مادر در صحت اعتکاف فرزند، لازم است.(27)
 

برگرفته از : نامه جامعه، مرداد 1385، شماره 23.
-------------------------------------
پی نوشت:
1. تحریر الوسیله، ج 1، ص 305.
2. عروت الوثقی، ج 2، ص 77.
3. وسیلت النجات ، ج 1، ص 331.
4. منهاج الصالحین، ج 1، ص 294.
5 . اجوبت الاستفتاءات، ص 179، س 850 .
6 . منهاج الصالحین، ج 1، ص 279.
7. منهاج الصالحین، ج 1، ص 342.
8 . هدایت العباد، ج 1، ص 237 و جامع الاحکام، ج 1، ص 144، س 514 .
9 . عروت الوثقی، ج 2، ص 72.
10. همان، ص 77 و مجمع المسایل، ج 4، ص 175، س 501 .
11. استفتاءات، ج 2، ص 158، س 456.
12. هزار و یک مسأله، ج 2، ص 81 ، س 270.
13. منهاج الصالحین، ج 2، ص 322.
14. تحریر الوسیله،، ص 306.
15. عروت الوثقی، ج 2، ص 78.
16. وسیلت النجات ، ج 1، ص 332.
17. منهاج الصالحین، العبادات، ص 294 و استفتائات جدید، ص 154، س 745.
18. استفتائات موجود در واحد پاسخ به سؤالات جامعت الزهرا(س).
19. عروت الوثقی، ج 2، ص 78. 
20. همان، ص 482 و منهاج الصالحین، ج 1، ص 342.
21. استفتائات موجود در واحد پاسخ به سؤالات جامعت الزهرا(س).
22. هدایت العباد، ج 1، ص 237.
23 . عروت الوثقی، ج 2، ص 72.
24. هدایت العباد، ج 1، ص 279.
25. استفتائات جدید، ج 2، ص 160 و 161، س 471 و استفتائات جدید، ج 3، ص 106، س 308.
26. تعلیقات بر عروت الوثقی، ص 198.
27. منهاج الصالحین، ج 2، ص 322.