1. تواضع و فروتنی در برخورد با مردم:

«الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْناً»؛[1] بندگان خاص خداوند رحمن آن ها هستند که با آرامش و نرمی بر زمین راه می روند. هیچگاه نباید خود را برتر از دیگران دانست.
امام جعفر صادق علیه السلام در این باره می فرمایند: فروتنی ریشه هر خیر و سعادتی است، تواضع مقام والایی است. کسی که برای خدا فروتنی کند، خدا او را بر بسیاری از بندگانش برتری می بخشد. هیچ عبادتی نیست که مقبول درگاه خدا و موجب رضای او باشد مگر اینکه راه ورود آن فروتنی است.[2]

2. حلم و بردباری:

«وَ إِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَهِلُونَ قَالُواْ سَلَمًا»؛[3] و هنگامی که جاهلان آن ها را مخاطب سازند به آن ها سلام می گویند». و با بی اعتنایی و بزرگواری می گذرند نه اینکه در صدد جواب و جبران کار زشت دیگران برآیند.

3. پرهیز از گفتار و رفتار بیهوده و لغو:

«وَ الَّذِینَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُون»؛[4] و آن ها که از لغو و بیهودگی رویگردانند». نباید شوخیها و حرکات نابجا اشتباها جایگزین پندها و حکمتها شود.

4. سخن گفتن با دیگران و پرهیز از صدای بلند و فریاد زدن:

«وَ اقْصِدْ فِی مَشْیِکَ وَ اغْضُضْ مِنْ صَوْتِک»؛ در رفتنت معتدل باش و از صدایت بکاه یعنى صوت خویش را ملایم کن».[5] در بر خورد با دیگران نباید صدا را بلند کرد. متانت در گفتار از شروط اصلی خوشرویی است.

5. تقیّد به شرع و رعایت آموزه های دینی:

 تقیّد به شرع و رعایت آموزه های دینی سیرت انسان را زیبا و نیکو می گرداند و کسب و تقویت صفات نیکو و فضائل اخلاقی را به دنبال دارد.

نتیجۀ بحث

با توجه به جایگاه این امر در دین اسلام شایسته است که این امتیاز گران بهای اخلاقی را عنایتی بزرگ از سوی خداوند بدانیم و در برخوردهای فردی و اجتماعی خویش بهترین رفتار و کردار را برگزینیم؛ چراکه این ارزشی است که اسلام برای مؤمنین قائل است.

فهرست منابع

- قرآن کریم
- نهج البلاغه
- ابن المعمار البغدادی الحنبلی، ابوعبدالله محمدبن المکارم، الفتوه، بغداد، مکتبه المثنی، مکتبه الشفیق،۱۳۳۷ق.
- آمدی، عبد الواحد، غررالحکم و دررالحکم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1366ش.
- تهرانی، مجتبی، اخلاق الهی، ج5، تدوین و تحریر بهمن شریف زاده؛ زیر نظر علی اکبر رشاد، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ پنجم، 1387ش.
- حرانی، ابن شعبه، تحف العقول عن آل الرسول، چاپ دوم، قم، انتشارات جامعه مدرسین، 1404ق.
- دیلمی، حسن بن محمد؛ أعلام الدین فی صفات المؤمنین، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، چاپ اول.
- صدر الدین شیرازى، محمد بن ابراهیم؛ شرح أصول الکافی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى، چاپ اول، 1383ش.
- صدوق، محمد بن علی بن بابویه؛ الأمالی، انتشارات اعلمی، بیروت، چاپ پنجم، ۱۳۶۲ش.
- صدوق، محمد بن علی بن بابویه؛ عیون أخبار الرضا علیه السلام، نشر جهان، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۸ق.
- صدوق، محمّد بن علی بن بابویه؛ معانی الأخبار، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۴۰۳ق.
- طباطبایی، محمّد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، چ5، قم، انتشارات جامعه مدرّسین، 1417ق.
- طبرسی، ابو علی فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق: رضا ستوده، تهران، انتشارات فراهانی،1360ش.
- ف‍ی‍ض ک‍اش‍ان‍ی، م‍ح‍م‍د ب‍ن ش‍اه م‍رت‍ض‍ی، المحجه البیضاء فی تهذیب الاحیاء، 4جلد، قم، انتشارات حسنین، سال1384ش.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، چاپ یازدهم، تهران، مرکز فرهنگی درس هایی از قرآن، 1383ش.
- کلینی، محمّد بن یعقوب، الکافی، چاپ دوم، تهران، انتشارات الاسلامی، 1362ش.
- کوفی اهوازی، حسین بن سعید؛ الزهد، قم، المطبعة العلمیة، چاپ دوم، ۱۴۰۲ق.
- لیثى واسطى، على بن محمد، عیون الحکم و المواعظ( للیثی)، مصحح: حسنى بیرجندى، حسین، جلد 1، قم، دار الحدیث، 1376 ش.
- مازندرانى، ملا صالح؛ شرح الکافی، ج 8، تهران، المکتبة الإسلامیة، اول، 1382 ق.
- مجلسی محمد باقر؛ بحار الأنوار، مؤسسة الطبع و النشر، بیروت، اول، ۱۴۱۰ ق.
- مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ دوم، ۱۴۰۴ ق.
- مفید، محمد بن محمد؛ الأمالی، کنگره شیخ مفید، قم، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، اخلاق در قرآن، بی جا، بی تا.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1374ش.
- مناجاتهای خواجه عبد الله انصاری، بی جا، بی تا.
- نراقی ملا احمد، معراج السعادة، انتشارات هجرت، چاپ پنجم، ۱۳۷۷ش.
- نراقی، ملامحمدمهدی،؛ علم اخلاق اسلامی (ترجمه جامع السعادات)، ترجمه سیدجلال الدین مجتبوی، تهران، انتشارات حکمت، چاپ چهارم، ش۱۳۷۷.
- نوری الطبرسی، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1408ق.
- ورام بن أبی فراس، مسعود بن عیسی و عطایی، محمدرضا؛ مجموعة ورّام، آداب و اخلاق در اسلام/ ترجمه تنبیه الخواطر، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد، چاپ اول، ۱۳۶۹ش.

مطالب تکمیلی:
حسن خلق/ بخش اول - ویژگی های مبلغ موفق
حسن خلق/ بخش دوم - مفهوم و معناشناسی حسن خلق
حسن خلق/ بخش سوم - حسن خلق و نقش آن در روابط انسانها و آثار آن
حسن خلق/ بخش چهارم - مرزبندی میان حسن خلق و صفات دیگر
-------------------------------
پی نوشت:
[1]. سوره فرقان‌، آیه63.
[2]. بحارالانوار، علامه مجلسی‌، ج 75، ص 21، دار الاحیأ التراث العربی‌.
[3]. سوره فرقان‌، آیه 63.
[4]. سوره مؤمنون‌، آیه3.
[5]. سوره لقمان،‌ آیه19.