صبر در قرآن و روایات

«صبر» از مهمترین ارکان ایمان است، امیر مؤمنان علی علیه السلام موقعیت صبر را در برابرایمان، همانند موقعیت سر نسبت به بدن می دانند در قرآن مجید نیز کمتر موضوعی را مانند صبر مورد تاکید قرار داده است.حدود هفتاد آیه، از صبر سخن به میان آمده که بیش از ده مورد آن به شخص پیغمبر اسلام صلی الله علیه و اله اختصاص دارد. 
قرآن برای صابران، اجر فراوانی قائل شده، «انما یوفی الصابرون اجرهم بغیرحساب»(1) و کلید ورود بهشت، صبر و استقامت شمرده شده است، آنجا که می گوید: 
«فرشتگان بر در بهشت به استقبال می آیند و به آنها می گویند:«سلام علیکم بما صبرتم فنعم عقبی الدار، سلام بر شما به خاطر صبر و استقامتتان، چه نیکو است سر انجام آن سرای جاویدان»(2) 

در حدیث معروف نبوی که در بحث های آینده به آن اشاره خواهد شد، صبر نیمی از ایمان شمرده شده است. 
با این اشاره به سراغ آیات قرآن می رویم و تعبیرها و تاکیدهای قرآن را در مساله صبر، مورد توجه قرار می دهیم. 
1- ...انا وجدناه صابرا نعم العبد انه اواب (سوره ص، آیه 44) 
2- و جاءوا علی قمیصه بدم کذب قال بل سولت لکم انفسکم امرا فصبر جمیل و الله المستعان علی ما تصفون (سوره یوسف، آیه 18) 
3- و اسماعیل و ادریس و ذا الکفل کل من الصابرین (سوره انبیاء، آیه 85) 
4- قال انک لن تستطیع معی صبرا (سوره کهف، آیه 67) 
5- ...قال الذین یظنون انهم ملقوا الله کم من فئة قلیلة غلبت فئة کثیرة باذن الله والله مع الصابرین (سوره بقره، آیه 249) 
6- فاصبر کما صبر اولو العزم من الرسل و لا تستعجل لهم کانهم یوم یرون مایوعدون لم یلبثوا الا ساعة من نهار... (سوره احقاف، آیه 35) 
7- فاصبر صبرا جمیلا (سوره معارج، آیه 5) 
8- یا ایها الذین آمنوا اصبروا و صابروا و رابطوا و اتقوا الله لعلکم تفلحون (سوره آل عمران، آیه 200) 9- یا ایها الذین آمنوا استعینوا بالصبر و الصلوة ان الله مع الصابرین (سوره بقره، آیه 153) 
10- قل یا عبادی الذین آمنوا اتقوا ربکم للذین احسنوا فی هذه الدنیا حسنة و ارض الله واسعة انما یوفی الصابرون اجرهم بغیر حساب (سوره زمر، آیه 10) 
11- سلام علیکم بما صبرتم فنعم عقبی الدار (سوره رعد، آیه 24) 
12- اولئک یجزون الغرفة بما صبروا و یلقون فیها تحیة و سلاما (فرقان، 75) 
13- و لنبلونکم بشیء من الخوف و الجوع و نقص من الاموال و الانفس و الثمرات و بشر الصابرین (سوره بقره، آیه 155) 
14- ...و تواصوا بالحق و تواصوا بالصبر (سوره عصر، آیه 3)

ترجمه 
1- ..ما او (ایوب) را شکیبا یافتیم، چه بنده خوبی که بسیار بازگشت کننده (به سوی خدا) 
بود. 
2- و پیراهن یوسف را با خونی دروغین (آغشته ساخته، نزد پدر) آوردند.پدر گفت: 
 «هوس های نفسانی شما این کار را برایتان آراسته! من صبر جمیل (شکیبایی خالی ازناسپاسی) خواهم داشت، و در برابر آنچه می گویید از خداوند یاری می طلبم!» 
3- و اسماعیل و ادریس و ذو الکفل را (به یادآور) که همه از صابران بودند. 
4- (خضر) گفت: «تو هرگز نمی توانی با من شکیبایی کنی! (ولی موسی قول داد که شکیباخواهم بود) 
5- .. (گروهی از بنی اسرائیل) گفتند: «امروز ما توانایی مقابله با «جالوت» و سپاهیان او رانداریم»، اما آن ها که به روز رستاخیز ایمان (قوی) داشتند، گفتند: «چه بسیار گروه های کوچکی که به فرمان خدا بر گروه های عظیمی پیروز شدند!» و خداوند (همراه) با صابران (و یاراستقامت کنندگان) است. 
6- (ای پیامبر! ) صبر کن، آن گونه که پیامبران «اولو العزم» صبر کردند و برای (عذاب) آنان شتاب مکن! هنگامی که وعده های (عذاب) را که به آنها داده شده، مشاهده کنند، (احساس می کنند که) گویی فقط ساعتی از یک روز (در دنیا) توقف داشتند! 
7- پس «صبر» کن، صبری جمیل و زیبا (خالی از هر گونه ناسپاسی) 
8- ای کسانی که ایمان آورده اید! (در برابر مشکلات و مصائب و هوس های سرکش) 
استقامت کنید! و در برابر دشمنان (نیز) پایدار باشید و از مرزهای خود مراقبت نمائید و از خدابپرهیزید، شاید رستگار شوید! 
9- ای افرادی که ایمان آورده اید! از صبر (و استقامت) و نماز، کمک بگیرید، (زیرا) خداوندبا صابران است. 
10- بگو «ای بندگان من که ایمان آورده اید از (مخالفت) پروردگارتان بپرهیزید، برای کسانی که در این دنیا نیکی کرده اند، پاداش نیکی است و زمین خدا وسیع است (اگر تحت فشار سران کفر بودید، مهاجرت کنید) که صابران اجر و پاداش خود را بی حساب دریافت می دارند!» 
11- (فرشتگان در قیامت به آنان می گویند.) سلام بر شما به خاطر صبر و استقامتتان چه نیکوست عاقبت آن سرا (ی جاویدان) ! 
12- (آری) آنها (عباد الرحمن) هستند که درجات عالی بهشت، در برابر شکیبایی وصبرشان به آنان پاداش داده می شود و در آن با تحیت و سلام روبه رو می شوند! 
13- قطعا همه شما (امت محمد) را با چیزی از ترس، گرسنگی، و خسارت اموال و جانهاو میوه ها، آزمایش می کنیم، به استقامت کنندگان (در برابر آزمایش ها) بشارت (پیروزی وپاداش بزرگ) ده! 
14- ...آنها که یکدیگر را به حق سفارش کردند، به شکیبایی و استقامت توصیه نمودند! 
 
 

پی نوشت: 
1- زمر- 10. 
2- رعد/24.