روح نامیرای تلاش/ بخش دوم

مقام معظم رهبری و نیکی به پدر
پدرِ مقام معظم رهبری، حضرت آیت اللّه خامنه ای، امام جماعت یکی از مسجدهای شهر مشهد بود. ایشان به دلیل ناراحتی چشمی، در معرض نابینایی قرار می گیرند و لازم می شود برای معالجه به تهران منتقل شوند و برای این کارْ نیاز به یک مراقب و همراه داشتند. در این شرایط، مقام معظم رهبری، بین ماندن در قم و ادامه تحصیل و عزیمت به مشهد و پرستاری از پدر، مردّد می شوند و سرانجام با یکی از بزرگان مشورت می کنند و وی به ایشان می گوید: «عقیده من این است که شما برای خدمت به پدر به مشهد بروید، خداوند قم را به مشهد می آورد»؛ یعنی آن چه را خدا می خواهد به شما بدهد، در مشهد و با رسیدگی به پدرتان به شما خواهدداد. این سخن به دل ایشان می نشیند و از تحصیل در قم و آن شرایط ممتازی که در قم داشتند، صرف نظر کرده و با پدر به مشهد برمی گردند[1].

فروتنی در مقابل والدین
قرآن کریم درآیات متعددی، به فرزندان دستور می دهد که فرمان بردار پدر و مادر بوده و نیکی و احترام آن ها بپردازند. در یکی از زیباترین این آیاتْ در آیه 24 سوره اسراء خداوند خطاب به فرزندان می فرماید: «و برای آن دو [پدر و مادر] بال محبت بگستران»[2]. مفسران قرآن در شرح این آیه گفته اند که پرندگان آن هنگام که می خواهند در برابر پرنده دیگر یا کسی که به آن ها رسیدگی می کند، خضوع کنند، بال هایشان را روی زمین فرود می آورند. خداوند در این آیه می فرماید که حالت شما در برابر والدین خود، همانند آن پرنده باشد؛ یعنی متواضع، فروتن و افتاده باشید، نه آن که گردن فرازی کنید، شانه ها را بالا بیندازید و تندخویی نمایید.[3]

برکات نیکی به پدر
درباره برکات نیکی به پدر، در برخی از تفسیرهای قرآن، ذیل آیه 71 سوره بقره آورده اند که در میان قوم موسی علیه السلام شخصی کشته شد و بر سر قاتل ناشناس، اختلافات قومی سرگرفت. از حضرت موسی علیه السلام چاره جویی کردند و ایشان به دستور خداوند، به آن ها امر کرد تا گاوی را با مشخصاتی ویژه ذبح کرده و با زدن قسمتی از آن به بدن مقتول و زنده شدن دوباره او به امر پروردگار، قاتل شناسایی گردد. مفسران گفته اند که آن گاوِ تعیین شده، در آن منطقه منحصر به فرد و از آنِ جوانی بود که برای احترام و احسان به پدر خود و بیدار ننمودن او از خوابْ برای برداشتن کلیدهای مغازه، از معامله سودمندی صرف نظر کرده و پدر او در مقابل این کار، آن گاو را به او بخشید و دعای خیر خود را بدرقه او نمود. بنی اسرائیل گاو پسر را به قیمت بسیار بالایی از او خریداری کردند و سود و منفعت بسیاری به پسر رسید.
پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله درباره این پسر فرمودند: «نیکی را بنگرید که با نیکوکار چه می کند؟»[4]

نیکی به والدین و افزایش عمر
پیامبر خاتم، حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه و آله ، یکی از آثار نیکی به پدر و مادر را بالا رفتن مدت عمردر افراد می داند و در بیانی والا می فرماید: «خوشا به حال کسی که به پدر و مادرش نیکی کند، که خداوند بر عمر او افزوده است»[5]. حضرت در این جمله، چنان قاطعانه از افزایش عمر خبر می دهد که حکایت از وقوع حتمی آن در مقابل کردار مناسب و نیکی به پدرو مادر دارد و هیچ تردیدی در این باره وجود نخواهد داشت.

خشنودی پدر، محور رضایت الهی
پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و پیشوایان معصوم علیهم السلام ، با توجه به اهمیت مسأله خانواده و ضرورت احترام صحیح افراد به ارکان اصلی خانواده، یعنی پدر و مادر، سخنان بسیار تشویق کننده ای بیان می دارند تا مسأله تربیت صحیح و اسلامی، شکل گرفته و جامعه اسلامی سرشار از فضایل گردد. در یکی ازاین سخنان گهربار، پیامبر بزرگ وار اسلام فرمودند: «خشنودی خدا، در خشنودی پدر، و ناخشنودی خداوند در نارضایتی پدر است»[6] این روایت بیانگر مقام والای پدری در اسلام است و نقش احترام و رضایت پدر را در کسب رضایت الهی بیان می کند.

تأکید امام خمینی رحمه الله بر احترام به پدر
امام جمعه یکی از شهرها نقل می کند که روزی به محضر حضرت امام خمینی رحمه الله در جماران رسیدیم. یکی از مسؤولان که پدر پیرش نیز او را همراهی می کرد، برای انجام کارهای جاری به خدمت امام رسید و به هنگام نزدیک شدن به امام، آن شخص جلوتر از پدر حرکت کرد. پس از تشرف به خدمت امام رحمه الله و معرفی پدر، ایشان نگاه معناداری به آن مسؤول کرده و فرمودند:«این آقا پدر شما هستند؟!»، عرض کرد: «آری» امام فرمودند: «پس چرا جلوی وی راه افتادی و وارد شدی؟» امام با این جمله، به سرزنش آن فرد پرداخته و بدین ترتیب، رعایت مقام ارج مند پدری را به او و دیگران متذکر شدند.[7]

جایگاه پدر از نگاه دستورات دینی
با نگاهی از دریچه فقه و احکام اسلامی، در می یابیم که در اسلامْ اصل بر رعایت حکم پدر است و بدون اجازه او، در غیر واجبات نمی توان گام برداشت، هم چنین فرزند اجازه اهانت به پدر را ندارد و حتی نمی تواند به او «اُف» بگوید که کم ترین واژه ای است که ناراحتی را نشان می دهد. پدر درباره تعیین سرنوشت برای فرزند خود، حق اولویت دارد و ضرورت پیروی پدر، تا جایی است که نهی او، منجر به ترک کارهای مستحبی می شود. از این رو، توجه در ظرافت های فقه اسلامی که برپایه مصالح و مفاسد افراد طرح ریزی شده، می تواند راهنمای ما در ساختن زندگی بهتر باشد.[8]

پدر، جهادگر بزرگ
با نگاهی اسلامی به تلاش های پدر در تأمین زندگی افراد خانواده، در می یابیم که فعالیت های اقتصادی پدر، غیر از این که به عنوان یک وظیفه شرعی وجوب یافته است، از پاداش بزرگ و توجه ویژه پروردگار متعال نیز برخوردار بوده و بر این اساسْ در فرهنگ اسلامی، از جایگاه خاصی برخوردار است. در تأیید این سخن، روایتی زیبا از پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله نقل شده که آن حضرت می فرمایند: «کسی که برای خانواده خود تلاش می کند، همانند رزمنده ای است که در راه خدا جهاد می کند»[9] که این خود، گویای ارزشِ تلاش و کوشش پدر برای تأمین معاش خانواده است.

وظایف اساسی پدر
پدر بودن، یعنی پذیرفتن مسؤولیت های سنگین و تعهد انجام آن. به طور کلی، مسؤولیت ها و وظایف اساسی پدر را می توان در چهار محور مدیریت زندگی، تأمین نیازها، تأمین امنیت و مسؤولیت تربیت فرزندان خلاصه کرد که هر کدام از اهمیت فراوانی برخوردارند[10] و در این میان، وظیفه خطیر تربیتْ از جایگاه ویژه ای برخوردار است. علامه طباطبایی رحمه الله در تفسیر آیه ششم سوره تحریم که خداوند در آن می فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده اید، خود و خانواده تان را از عذاب آتش محافظت کنید»[11]، روایتی از مولای متقیان، علی علیه السلام نقل می کند که حضرت فرمودند: «خود و خانواده خود را به انجام کارهای خیر عادت دهید و آنان را تربیت و نیک رفتاری بیاموزید».[12]

پدر از نگاه کودک
از نگاه کودک، پدر چهره برجسته خانواده است و همواره در ذهن و روان کودک جای دارد و شخصیتی است که همه کردار وگفتارش برای کودک مهم است. او پدر را داناترین، نیرومندترین و زیباترین موجود می داند و آرزو می کند چون او باشد و رفتار او را تقلید کند.[13] او زمانی به درک بهتر قدرت و اهمیت پدری پی خواهد برد که تا حدّی بزرگ شده و به درک موقعیت خود و سایر اعضای خانواده نایل آمده باشد. در آن هنگام است که در می یابد پدر، محور اصلی گردش زندگی و نظم و ثبات آن و رفع نیازمندی های خانواده است.[14] با توجه به این مطالبْ در می یابیم که پدرانْ در مقابل رفتار خود مسؤولیت سنگینی دارند و شایسته است که از خود الگوی مناسبی برای کودکان بسازند.

منبع: مجله گلبرگ، شهریور1382، شماره 42، بزرگ داشت روز پدر/روح نامیرای تلاش
--------------------------------------
پی نوشت:
[1]  آب، آيينه، آفتاب، قم: موسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى ره، چ 1، ص 1382، ص 10.
[2] «وَاخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ...».
[3] محمدتقى مصباح يزدى، اخلاق در قرآن، قم: موسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى ره، چ 1، 1378، ج 3، ص 59.
[4] ر.ك: ناصر مكارم شيرازى، تفسير نمونه، تهران، اسلاميه، 1366، ج 1، ص 208.
[5] ميزان الحكمة، ح 22677.
[6] ميزان الحكمه، ح 22680.
[7] داستان دوستان، ج1، ص 161.
[8]  نقش پدر در تربيت، ص 40.
[9] اصول كافى، ج 5، ص 88.
[10] نقش پدر در تربيت، ص 59.
[11] «يا اَيّها الذينَ امَنوُا قُو اَنْفُسَكُمْ وَ اَهْليكُمْ نارا».
[12]  تفسير الميزان، ج 28، ص 341.
[13] نقش پدر در تربيت، ص 51.
[14] روان شناسى رشد، ج 2، ص 857.