با امام باقر عليه السلام در سايه قرآن

بدون شك سخنان معصومان و ائمه اطهار عليهم السلام هماره روشنگر معناي آيات نوراني قرآن كريم بوده است. در اين نوشتار برآنيم با مشعل فروزان بيانات حضرت امام باقرالعلوم عليه السلام آسمان معرفت را بشكافيم و چندگام به حقيقت نزديك شويم.

زنگار دلها
قرآن درباره مجرمان و گناهكاران جسور كه به بهانه های واهی از اجابت دعوت الهی سرباز می زنند، می فرماید:

«كلاّ بَلْ رانَ عَلی قُلُوبِهم ما كانُوا یكسبون»(1)

چنین نیست كه آنها گمان می كنند، بلكه كارهایشان همچون زنگاری بر دلهایشان نشسته است. (و از درك حقیقت محروم گشته اند.)

امام باقر علیه السلام درباره این آیه می فرماید:

هیچ بنده مؤمنی نیست مگر آنكه در قلبش یك نقطه سفید (و نورانی) وجود دارد، پس آنگاه كه از وی گناهی سرزند، در میان آن نقطه سفید، نقطه سیاهی ایجاد می گردد. پس اگر توبه كند، آن سیاهی رخت بر می بندد؛ و اگر در گناهان غوطه ور گردد، بر سیاهی افزوده می شود تا آنكه تمام سفیدی را می پوشاند. وقتی سفیدی پوشانده شد، دارنده چنین دلی دیگر هرگز روی سعادت را نخواهد دید و این است معنای سخن خداوند كه می فرماید:
«كلاّ بل ران علی قلوبهم ما كانوا یكسبون»(2)

فروش دین به دنیا
در موارد متعددی از قرآن به آیاتی برمی خوریم كه یهود را به پیروی از قرآن فرا می خواند، در یكی از این آیات می خوانیم: «به آنچه نازل كرده ام (قرآن) ایمان آورید كه تأیید و تصدیق كننده كتابی است كه شما با آن سروكار دارید (توارت) و نخستین كافر به آن نباشید و آیات مرا به بهای ناچیزی نفروشید و تنها در برابر من تقوا پیشه سازید.»(3)

امام باقر علیه السلام در مورد شأن نزول آیه فوق می فرماید:

برای حُیی بن اخطب و كعب بن اشرف و گروهی دیگر از عالمان یهود، هر ساله مجلس میهمانی بسیار مجللی از طرف یهودیان ترتیب داده می شد. این افراد راضی نبودند، با تصدیق و تأیید قرآن، آن منافع را از دست بدهند. به همین جهت تورات را تحریف كرده، آیاتی از آن را، كه در زمینه اوصاف پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله بود، به بهای ناچیز (مجالس و یا پولهایی كه به جیب آنها سرازیر می شد) فروختند.(4)

درس عبرت از انسانهای مسخ شده
همان طور كه می دانیم روحیه سركشی و نافرمانی از دستورهای الهی و علاقه شدید به مال دنیا از ویژگیهای یهود بود و آیاتی از قرآن بدانها اشاره كرده است، ماهیگیری در شنبه یكی از مظاهر این علاقه است:

خداوند به یهود فرمان داده بود روز «شنبه» را تعطیل كنند؛ اما گروهی از آنها كه كنار دریا می زیستند و مشمول حكم الهی بودند، دلشان نمی آمد آن روز از ماهیهای فراوان و چشمگیر بگذرند. اتفاقاً روزهای شنبه ماهیهای بیشتری می آمد. آنها با ترفند و حیله گری روز شنبه نیز ماهیگیری می كردند تا آن كه عذاب خدا آنها را فرا گرفت. در همین زمینه در قرآن چنین می خوانیم: قطعاً حال كسانی (یهودیانی) كه در روز شنبه نافرمانی كردند، دانستید. (و نیز به عذاب ما آگاه شدید كه) به آنها گفتیم: همچون بوزینگان طرد شده در آیید و آنها چنین شدند.(5)

در آیه بعد از آن می فرماید: ما این جریان را مجازات و درس عبرتی برای پیش روی آن واقعه (مابین یدیها) و پشت آن (ماخلفها) قرار دادیم.(6)

امام باقر علیه السلام در توضیح مابین یدیها و ماخلفها می فرماید: (مقصود از «مابین یدیها»، نسل آن زمان و مراد از «ماخلفها» ما مسلمانان هستیم. یعنی این درس عبرت مخصوص بنی اسرائیل نبود و همه انسانها را شامل می شود.»(7)

محرم اسرار، خدا یا دشمنان خدا
در مرحله عمل روشن می شود هر فرد چه كاره است و تنها ادعای ایمان كافی نیست. آیا می توان باور كرد: كسی ایمان به خدا داشته باشد اما با دشمنان خدا دست دوستی دهد و آنها را محرم اسرار خویش سازد؟ در قرآن می خوانیم: آیا گمان كرده اید به خود واگذار می شوید و خداوند كسانی را كه جهاد كرده و غیر از خدا و فرستاده او و مؤمنان محرم اسراری نگرفته اند، معلوم نمی دارد؟ و خداوند بدانچه انجام می دهید آگاه است.(8)

امام باقر علیه السلام درباره آیه فوق فرمود:

جز خدا محرم اسراری نگیرید كه در این صورت مؤمن نخواهید بود. هماناهر سبب و نسب (قرابت) و محرم اسرار گرفتن و بدعت و شبهه ای بریده خواهد شد مگر آن چیزی كه قرآن آن را اثبات كرده است. (یعنی تقوا)(9)

گمان مى ‏نمایید آیا شما بگردید بى ‏آزمایش رها؟ نكرده خدا تا به امروز فاش مقام شما را به سعى و تلاش ؛ كدامینتان هست مومن درست كه از غیر یزدان خود دست ‏شست نگیرد دگر دوست غیر از خدا بجز مومنان و بجز مصطفى به هركارتان هست‏ یزدان خبیر بود آگه از رازهاى ضمیر نور نبوت و ولایت

در قرآن می خوانیم: او خدایی است كه خورشید را مایه روشنایی و ماه را نوربخش قرار داد؛ هوالذی جعل الشمس ضیاء والقمر نوراً.(11)

امام باقر علیه السلام درباره آیه فوق چنین می فرماید:

خداوند زمین را به نور محمد صلی الله علیه و آله روشن ساخت، همان گونه كه با نور خورشید آن را روشن گرداند. به همین جهت، محمد صلی الله علیه و آله را به خورشید و وصی اش علی علیه السلام را به ماه تشبیه كرده است.(12)

رهبری، خارچشم دشمن
حمله به رهبری امت اسلامی یكی از ترفندها و نقشه های اصلی دشمنان دین است كه از همان صدر اسلام در صدر توطئه های آنها قرار داشته است. در همین زمینه در قرآن می خوانیم:

«منافقان از آن بیم دارند كه آیه ای علیه آنها نازل شود و به آنها از اسرار درونشان خبر دهد.»(13)

(ای پیامبر به آنها) بگو: استهزا و تمسخر كنید، خداوند آنچه را از آن بیم دارید آشكار می سازد.

و اگر از آنها بپرسی، (در توجیه كارشان) می گویند: ما شوخی می كردیم و بازی. بگو: آیا خدا و آیات او و پیامبرش را مسخره می كنید؟(14)

بگو: عذرخواهی دیگر سودی ندارید. شما پس از ایمان آوردن كافر شدید، اگر گروهی از شما را (به خاطر توبه) ببخشیم، گروه دیگری را عذاب خواهیم كرد، زیرا آنها مجرمند.(15)

امام باقر علیه السلام در شأن نزول آیات فوق می فرماید:

گروهی از منافقان در جلسه ای سرّی برای كشتن پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نقشه كشیدند كه پس از برگشتن از جنگ تبوك در یكی از گردنه هابه صورت ناشناس كمین كنند؛ شتر حضرت را رَم دهند و حضرت را به قتل رسانند. خداوند پیامبرش را از این نقشه مطّلع ساخت و حضرت نیز دستور داد گروهی از مسلمانان مراقب باشند تا آنها را متفرق كنند. هنگامی كه پیامبر صلی الله علیه و آله به محل مورد نظر (گردنه) رسید، عمار مهار شتر حضرت را در دست داشت و حذیفه از پشت سر، آن را می راند. در این هنگام، منافقان با صورتهای پوشیده هجوم آوردند. پیامبر صلی الله علیه و آله به حذیفه فرمود: به صورت مركبهای آنها بزن تا دور شوند و حذیفه نیز چنین كرد. هنگامی كه پیامبر صلی الله علیه و آله به سلامت از گردنه گذر كرد، به حذیفه فرمود:

آنها را شناختی؟ گفت: خیر، هیچ كس را نشناختم. سپس رسول خدا صلی الله علیه و آله نام همه آنها را برشمرد. حذیفه گفت: اكنون كه چنین است چرا گروهی را نمی فرستی آنها را به قتل رسانند؟

فرمود: «دوست ندارم عرب بگویند هنگامی كه محمد بر یارانش پیروز شد به كشتن آنها پرداخت.»(16)

پیشتازان عرصه جهاد را دریابید!
افرادی كه درآمد زیاد نداشتند و به قول امام خمینی قدس سره «از پابرهنگان بودند» مخلص ترین یاران پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله شمرده می شدند. آنها از دیار خود دل كنده، به خدا دل بسته بودند، در میدانهای كارزار از جان مایه می گذاشتند و وقت نداشتند تا دنبال منافع شخصی و سفرهای تجارتی بروند و برای خود كاخ بسازند. لذا خداوند منّان به مسلمانان دستور داده بود تا به این دسته از برادران خویش كمك مالی كنند. در همین زمینه در قرآن می خوانیم:

(انفاق شما، مخصوصاً باید) برای نیازمندانی باشد كه در راه خدا در تنگنای (اقتصادی) قرار گرفته اند، نمی توانند مسافرت (تجارت) كنند. و ناآگاهان آنها را، از شدت خویشتن داری، بی نیاز می پندارند، اما آنها را از چهره هایشان می شناسی و هرگز با اصرار از مردم چیزی نمی خواهند؛ و هرچیز خوبی را در راه خدا انفاق كنید، خداوند از آن آگاه است.(17)

امام باقر علیه السلام فرمود: این آیه درباره «اصحاب صُفّه» نازل شده است. كنار مسجدِ (پیامبر صلی الله علیه و آله ) روی صفّه ای (سكوی بزرگی) جای داشتند... و خداوند به مردم دستور داد از كمك به این دسته از برادران خود دریغ نورزند. آنها نیز چنین كردند.(18)

░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░

پی نوشــــــــــــــــــــتهــــــا :

1- مطفّفین، آیه 14.

2- اصول كافی، ج 2، باب الذنوب، ح 20.

3- بقره، آیه 41.

4- مجمع البیان، ذیل آیه 41 سوره بقره.

5- بقره، آیه 65.

6- بقره، آیه 66.

7- مجمع البیان، ذیل آیه 66 سوره بقره.

8- توبه، آیه 16.

9- اصول كافی، ج 1، ص 59.

10- مجد

11- یونس، آیه 5.

12- نورالثقلین، ج 1،ص 36.

13- توبه، آیه 64.

14- آیه 65.

15- آیه 66.

16- مجمع البیان ذیل آیات فوق.

18 - تفسیر ابوالفتوح رازی، ذیل آیه 273 بقره.

▦▦▦▦▦▦▦▦▦▦▦▦▦▦▦▦▦▦▦▦▦▦▦▦▦▦▦▦▦▦▦▦▦▦▦▦▦▦▦▦▦▦▦▦
منبــــــــــــــع: سایت تبیان