در استفاده از اندیشه مطهری نباید افراط و تفریط کرد

جمله ی معروف و خوبی را از فرانسیس بیکن نقل می کنند که: علما بر سه دسته اند؛ بعضی مانند مورچه هستند که همواره از بیرون دانه می آورند و انبار می کنند. ذهن اینها یک انبار است. در واقع یک ضبط صوت هستند که هر چه را شنیده اند ضبط کرده اند و هر وقت که بخواهند، همان را که یاد گرفته اند می گویند.

دسته ی دوم مانند کرم ابریشمند؛ همواره از لعاب خودشان می تنند و از درون خودشان درمی آورند. اینان هم عالم واقعی نیستند، زیرا از بیرون چیزی کسب نمی کنند، از خیال و درون خودشان می خواهند بسازند و عاقبت در درون پیله ی خودشان خفه خواهند شد. دسته ی سوم که علمای واقعی هستند، مانند زنبور عسل اند؛ گل ها را از خارج می مکند و می آیند عسل می سازند.(1)

در جامعه ی ما هم عده ای دانش آموزان و دانشجویان،  فقط آثار استاد مطهری را می خوانند و حفظ می کنند و مثلاً  در مسابقات یا کلاس های مربوط شرکت می کنند. خواندن آثار استاد مطهری مقدمه ی خوبی است، اما اگر پایان کار باشد،  یادآور همان مورچه ای است که اشاره شد.

عده ای هم استاد مطهری و آثار ایشان را موضوع سخن سرایی خود قرار می دهند و فقط از او تجلیل می کنند. تجلیل از استاد مطهری و آثار ایشان هم مقدمه ی خوبی است، اما اگر پایان کار باشد،  یادآور همان کرم ابریشمی است که اشاره شد.

برای پرهیز از این افراط و تفریط، در مواجهه با آثار استاد مطهری، یا هر اندیشه ی دیگری، باید سؤال یا مسأله ی ما روشن باشد. سؤال ها عمدتاً فردی  هستند و مسأله ها عمدتاً اجتماعی اند. منظور از سؤال، پرسشی است که پاسخ آن در منابع علمی موجود و قابل بازیابی است. مراد از مسأله نیز پرسش هایی است که پاسخ آن، (یا مشکلی است که راه حل آن) در منابع علمی موجود قابل بازیابی نیست ولذا نیازمند تحقیق و تولید علم جدید است.

این که رهبر معظم انقلاب آثار و اندیشه های استاد مطهری را مبنای فکری نظام جمهوری اسلامی معرفی فرمودند(2) و از طرف دیگر سلسله موضوعاتی مانند انسان، تاریخ، عدالت را مورد اشاره قرار دادند که باید نظر شهید مطهری در آن موضوعات را استخراج نمود3، به این معنی است که ما دو مسأله داریم:

مسأله ی اول بهره گیری از نظام فکری استاد مطهری و اتقان اندیشه های ایشان در تدوین برخی از موضوعات به صورت نظریه های مدون است. مسأله ی دوم نیز بهره گیری از این نظریه های مدون برای سامان  دهی و حل مشکلات جامعه ی اسلامی است.

چه خوب است که فرمایش های رهبر انقلاب در چنین موضوعاتی را هم جدی بگیریم و ولایت مداری و پیروی خود از فرامین رهبری را در این عرصه ها نیز نشان دهیم.(3)

پی نوشت:
1. برگرفته از تعلیم و تربیت در اسلام، صفحه 282
2. بیانات در دیدار با اعضای ستاد بزرگداشت چهارمین سالگرد شهادت استاد مطهری، روزنامه اطلاعات، 4/2/1362
3. سخنرانی در دیدار با معلمان و مسئولان فرهنگی کشور و جمعی از کارگران، به مناسبت روز معلم و روز جهانی کارگر 12/02/1369